Tuy nhiên khi một tâm hồn dễ dàng xúc cảm về những vẻ đẹp trong thiên
nhiên, cũng như biết thưởng thức những cái đẹp của nghệ thuật, thì “đó là
dấu hiệu một
tâm hồn tốt lành”
. Tại sao? Thưa vì đó là những tâm hồn giàu tình
cảm và trắc ẩn: họ có thể bị lôi vào sa đọa, nhưng sa đọa của họ phải gọi là
yếu đuối hơn là tội ác, hơn nữa người ta thấy họ thường là những người tốt
bụng và gớm ghét những mưu mô xảo trá. Không những chỉ có thế, trong
tâm hồn họ vẫn có một đòi hỏi vươn lên, một đòi hỏi giải thoát, cho nên
những cảm ứng của họ trước những vẻ đẹp của thiên nhiên vẫn thường
được kèm theo bởi một sự suy nghĩ: nhờ sự suy nghĩ này, họ có thể hướng
về cái thiện. Thiếu sự suy nghĩ này, con người chưa đáng gọi là biết thẩm
mỹ sâu xa, và những phán đoán thẩm mỹ chưa có tính chất đạo đức
Cả hai cái đẹp cùng đáng yêu và cùng làm thỏa lòng ta, cái đẹp nghệ
thuật và cái đẹp thiên nhiên, nhưng cái đẹp thiên nhiên thâm thúy hơn và
siêu vượt hơn. Kant hết lời khen những ai thành thạo và có nhận xét tinh
tường đối với các nghệ phẩm đặt trong các phòng triển lãm, hoặc trong các
viện bảo tàng, nếu sau khi khoái trá nhìn ngắm các nghệ phẩm kia, họ biết
quay mắt nhìn thiên nhiên để tìm thấy nơi đây “sự say sưa cho lòng họ”.
Kant nói họ là những tâm hồn đẹp.
Những tâm hồn này cảm thấy thích thú khi ngắm cái đẹp của trời đất:
niềm thích thú này có nhiều khía cạnh đạo đức, “bởi vì chỉ những ai đã
vững chân trong cái thiện của sinh hoạt đạo đức, mới cảm được cái thích
thú này”
, vì đây là một thích thú tiêu diêu, thích thú giải tỏa và giải
thoát. Cái thích thú tiêu diêu này không khơi động lòng tham, cũng không
làm sống lại những dục tình, nhưng nó dắt ta lên tới chỗ thưởng ngoạn say
mê vì hình thức cái đẹp, vui thỏa vì hòa điệu diệu kỳ của các tài năng tâm
hồn ta.
Cũng ở đây Kant đưa ra những nhận định về mỹ thuật. Mỹ thuật khác với
công nghệ: công nghệ nhắm mục tiêu thương mại và những lợi ích vật chất,
còn mỹ thuật chỉ nhắm niềm vui thỏa tinh thần. Mỹ thuật cũng khác với
khoa học: một bên là những tri thức có quy củ và được diễn tả bằng những
