và giúp ký ức đỡ phải nhớ nhiều sự kiện vụn vặt.
Một thuyết vật lý có ích lợi gì không? Trong việc thay thế những định luật do
phương pháp thực nghiệm cung cấp trực tiếp bằng một hệ thống mệnh đề toán
học biểu diễn những định luật ấy, các nhà vật lý học có tìm thấy một điều tiện lợi
nào không?
Trước hết, thay vì một số rất nhiều định luật có vẻ độc lập với nhau trong đó mỗi
định luật phải học và phải nhớ riêng biệt, thuyết vật lý mang lại một số rất ít
mệnh đề, những giả thuyết căn bản. Một khi đã biết những giả thuyết, người ta
dùng một phép diễn dịch toán học hoàn toàn chắc chắn để tìm thấy mọi định luật
vật lý, mà không quên cũng không nhắc lại một số ít những nguyên tắc giảm nhẹ
rất nhiều nỗi cực nhọc cho lý trí con người không thể nào, nếu không có phương
kế ấy, tích trữ những tài sản tinh thần mới mẻ thu hoạch được mỗi ngày.
Như vậy, sự rút gọn những định luật thành thuyết vật lý góp phần vào việc tiết
kiệm tinh thần mà E.Mach coi như mục đích, nguyên tắc hướng dẫn khoa học.
Định luật khoa học đã là một sự tiết kiệm tinh thần đầu tiên rồi. Tinh thần con
người ở trước vô số sự kiện cụ thể, mỗi sự kiện này đến sự kiện kia; không ai có
thể ôm đồm, ghi nhớ tri thức về mọi sự kiện ấy; không ai có thể truyền lại tri thức
ấy cho đồng bào. Phép trừu tượng được áp dụng: phép ấy đã bỏ rơi tất cả những
gì riêng biệt, cá biệt trong mỗi sự kiện; đã thay thế cái đống sự kiện kềnh càng ấy
bằng một mệnh đề duy nhất, chiếm ít chỗ trong ký ức, để truyền lại bằng giáo
huấn; phép trừu tượng đã phát biểu một định luật vật lý.
“Chẳng hạn đáng lẽ ghi mọi trường hợp khúc xạ của ánh sáng từng trường hợp
một, chúng ta có thể miêu tả đúng và đoán trước tất cả trường hợp khi chúng ta
biết rằng tia tới, tia khúc xạ và pháp tuyến đều ở trong một mặt phẳng và sin. I =
n sin. r. Đáng lẽ phải để ý đến vô số trường hợp khúc xạ trong những môi trường
và dưới những góc khác nhau, chúng ta chỉ cần quan sát để biết trị số của n và để
ý đến những hệ thức trên đây, như vậy vô cùng dễ hơn. Ở đây, xu hướng tiết kiệm
tư tưởng thật là hiển nhiên”.
Sự tiết kiệm tư tưởng ấy nhờ việc thế định luật vào những sự kiện cụ thể lại được
tinh thần con người tăng lên gấp đôi khi tinh thần đúc kết những định luật thực
