tương ứng với một thứ "ẩn tượng học" (nouménologie) mà tính khách quan thuộc
về bình diện suy lý/ luận biện. Nhưng chủ nghĩa duy tâm (tính hiệu quả của
những ý tưởng) chỉ có thể được bảo lưu khi thoát khỏi chủ nghĩa hiện thực.
Thực tại vật lý (Le réel physique)
Nhưng này đây Vật lý học hiện đại mang lại cho chúng ta những thông điệp từ
một thế giới còn chưa biết. Những thông điệp này được soạn thảo bằng "văn tự
tượng hình" (hiéroglyphes), theo cách diễn tả của Walter Ritz (a). Khi thử giải mã
chúng, người ta nhận thấy rằng những dấu hiệu lạ lùng kia rất khó được giải thích
trong bình diện những thói quen tâm lý của chúng ta. Đặc biệt chúng tỏ ra ương
ngạnh với lối phân tích thông dụng thường chia cách một vật với tác động của nó.
Trong cái thế giới chưa được biết đầy đủ là thế giới nguyên tử vậy là sẽ có một
thứ dung hoá giữa hiển thể và hữu thể, giữa sóng và hạt? Có cần phải nói đến
những khía cạnh bổ túc hay những thực tại bổ túc? Phải chăng vấn đề là một sự
hợp tác sâu xa hơn giữa vật thể và chuyển động, một năng lượng phức tạp mà ở
đó hiện tồn và sinh thành đồng quy? Cuối cùng, vì những hiện tượng lập lờ lưỡng
nghĩa này không bao giờ chỉ những sự vật của chúng ta, cho nên quả là một vấn
đề có tầm cỡ triết học lớn khi ta thắc mắc tự hỏi chúng có chỉ những sự vật hay
không. Từ đó nảy sinh cuộc đảo lộn toàn diện những nguyên lý hiện thực trong
cú pháp của cái vô cùng nhỏ. Trong cú pháp này, danh từ được định nghĩa quá
mông lung mơ hồ để có thể ngự trị trên câu phát biểu. Như vậy không còn là sự
vật nó sẽ có thể chỉ dạy chúng ta trực tiếp như niềm tin thường nghiệm công bố.
Người ta sẽ không gia tăng sự hiểu biết về một đối tượng siêu vi (un objet ultra-
microscopique) bằng cách cách ly nó. Khi bị cách ly, một hạt trở thành một trung
tâm phóng xạ cho một hiện tượng lớn hơn. Nhìn trong vai trò vật lý của nó, hạt là
một phương tiện phân tích hơn là một đối tượng cho nhận thức thường nghiệm.
Đó là một cái cớ cho tư tưởng, chứ đâu phải là một thế giới để khám phá. Thật vô
ích khi muốn đẩy phân tích đến chỗ cách ly theo mọi quan điểm một đối vật độc
nhất, vì rất hình như là trong thế giới vi vật lý, cái độc nhất đánh mất những đặc
tính cốt yếu của nó. Lúc đó chỉ còn những đặc tính cốt yếu ở bên trên - không
phải ở bên dưới - những đối tượng hiển vi. Bản thể/ yếu tính của cái vô cùng bé
thì đồng thời với tương quan.
