TRIẾT HỌC TÂY PHƯƠNG TỪ KHỞI THỦY ĐẾN ĐƯƠNG ĐẠI - Trang 1821

Nếu thực tại phi cá nhân hoá về phương diện vật lý khi đi về những miền sâu của
vật lý vi phân (la physique infinitésimale), nhà bác học sẽ đặt nhiều quan trọng
hơn cho sự tổ chức thuần lý những thí nghiệm của ông theo mức độ ông gia tăng
tính chính xác. Một sự đo lường chính xác luôn luôn là một sự đo lường phức tạp;
như vậy đó là một nảy sinh cuộc đảo lộn thứ nhì trong tri thức luận đương đại.
Chúng ta cần làm nổi bật tầm quan trọng triết lý của nó. Thực vậy, chúng tôi thấy
hình như là cấu tạo toán học của những giả thuyết nguyên tử nói trái lại lý thuyết
nó gán cho những giả thuyết khoa học như là những tổ chức có tính biểu đồ hay
tính sư phạm. Người ta thích lặp lại rằng chúng là những phương tiện diễn đạt
đơn thuần. Khoa học, theo người ta nghĩ, là thực bởi những đối tượng của nó, là
có tính giả thuyết do những tương quan được lập ra giữa các đối tượng. Gặp một
mâu thuẫn nhỏ nào, hay gặp một khó khăn nhỏ nào trong thực nghiệm, thế là
người ta bỏ những giả thuyết tương quan này mà người ta cho là thuần tuý quy
ước, làm như thể một quy ước khoa học có phương tiện khác để khách quan hơn
là tính cách thuần lý! Như vậy nhà vật lý mới đã lật đổ viễn tượng của giả thuyết
từng được Vaihinger (b) dày công thiết kế. Giờ đây chính những đối tượng được
biểu thị bởi những ẩn dụ, chính tổ chức của chúng lại mang bộ mặt thực tại. Nói
cách khác, cái gì hiện nay mang tính giả thuyết, chính là hiện tượng của chúng ta;
bởi sự nắm bắt trực tiếp của chúng ta trên thực tại chỉ giữ vai trò như là dữ kiện
mơ hồ, tạm thời, quy ước, và sự nắm bắt hiện tượng học này (cette prise
phénoménologi - que) yêu cầu việc kiểm kê và phân loại. Ngược lại chính suy tư
sẽ đem lại một ý nghĩa cho hiện tượng ban đầu khi gợi ý một loạt hữu cơ những
nghiên cứu, một viễn tượng thuần lý những kinh nghiệm. Chúng ta không thể có,
một cách tiên thiên, niềm tin nào vào sự chỉ dẫn mà dữ kiện trực tiếp tự phụ cung
cấp cho chúng ta. Đó không phải là một quan toà, cũng chẳng phải là nhân
chứng; mà đó là một bị cáo và là một bị cáo mà sớm hay muộn người ta sẽ thuyết
phục bằng lời nói dối. Tri thức khoa học luôn luôn là sự cải thiện một ảo tưởng.
Như vậy chúng ta chỉ còn có thể thấy trong sự diễn tả, dầu tỉ mỉ đi nữa, một thế
giới trực tiếp như một hiện tượng học để làm việc (une phénoméno -logie de
travail) theo chính cái nghĩa mà xưa kia người ta nói về giả thuyết để làm việc
(hypothèse de travail)… Khi nào chuỗi sự kiện sẽ tìm thấy tính cá thể thực sự?
Chỉ khi người ta đã thiết lập nó theo toán học. Chính công thức toán học sẽ cho
nó một hình thể; chính bởi sự liên kết toán học mà người ta sẽ thấy những từ ngữ
rối rắm trong hiện tượng trực tiếp được điều phối thành một chỉnh thể. Vả chăng