một luật pháp có giá trị cho mọi sinh vật có lý trí. Chỉ có sự phù phiếm của dư
luận đã chia rẽ con người bằng cách làm méo mó các đầu óc.
CICÉRON
Không gì quan trọng hơn là quan niệm một cách rõ ràng rằng chúng ta sinh ra vì
công lý và rằng luật pháp không đặt nền tảng trên dư luận mà trên thiên nhiên.
Điều đó sẽ là hiển nhiên ngay khi người ta khảo sát xã hội và sự liên kết giữa
những con người với nhau. Không có một sinh vật nào giống nhau và bình đẳng
với nhau hơn là tất cà chúng ta khi chúng ta so sánh với nhau: nếu như sự suy
thoái của những tục lệ, nếu sự phù phiếm của dư luận không làm méo mó và lệch
lạc đầu óc của chúng ta, sẽ không có người nào giống với chính mình đến thế hơn
là tất cả chúng ta với tất cả chúng ta . Đó là lý do tại sao bất kỳ định nghĩa nào về
con người (1) cũng có giá trị thấp nhất đối với tất cả. Lập luận này đủ để chứng tỏ
rằng không có sự khác biệt trong nhân loại, bởi vì nếu có, thì một định nghĩa sẽ
không ổn định được tất cả. Và thật thế, lý do giúp chúng ta thắng mọi loài thú dữ,
nhờ đó chúng ta lượng giá những phỏng đoán, chúng ta lý luận, bài bác, nghị
luận, nối liền, kết luận, chắc chắn là chung; và mặc dầu triết lý có khác nhau, khả
năng học hỏi vẫn là bình đẳng. Bởi vì qua cảm giác, tất cả mọi vật được lãnh hội
theo cùng một cách, và những sự vật làm xúc động các giác quan, thì cũng cùng
một cách làm xúc động giác quan của tất cả những người khác, và những sự vật
được in vào trong các tâm hồn, một khi được khởi thảo trong trí năng chúng ta,
sản sinh ra nơi tất cả những dấu vết tương tự - Diễn từ, người thông dịch của tâm
hồn, khác nhau bởi những lời nói, nhưng hoà hợp nhau bởi những phán đoán -
Không có ai, dầu họ thuộc dân tộc nào, nếu được dẫn dắt bởi thiên nhiên, lại
không đạt đến đức hạnh.
CICÉRON, Về pháp luật.
1. Hoài niệm về Démocrite "Con người là cái gì chúng ta đều biết".
Bậc hiền nhân
Lý tưởng đạo đức của trường phái khắc kỷ đạt đến đỉnh cao trong khuôn mặt của
bậc hiền giả, tìm thấy một biểu thị đặc thù trong những nghịch lý (paradoxes).
