ALBERT DE SAXE
NICOLAS DE CUES
CÁC NỀN TRIẾT HỌC VÀ CÁC TÔN GIÁO ĐỘC THẦN: DO THÁI GIÁO,
CƠ ĐỐC GIÁO, HỒI GIÁO.
(Philosophies et Monothéismes: Judạsme, Christianisme, Islam_ 500 -1200 sau
CN)
Thành ngữ "triết học trung cổ" dễ đánh lừa. Bởi thành ngữ đó nêu ra định đề về
tính thống nhất của thời Trung cổ: tính thống nhất đó, thật ra, không hề tồn tại.
Chính tính đa dạng của các nền văn hoá được bao trùm bởi tên gọi "trung cổ"
cấm chỉ điều đó. Có một cách chia thời kỳ, một thực tại lịch sử riêng cho người
Do Thái giáo, người Cơ đốc giáo và người Hồi giáo: khi, vào năm 1198, người
đại diện lớn cuối cùng của triết học Ả Rập - Hồi giáo được biết đến dưới cái tên
La tinh hoá Averroès chết đi, thì truyền thống Do Thái giáo đã có sau nó nhiều
nhà tư tương lớn như Saadia Gaon (882 - 942), Salomon Ibn Gabirol (1021 -
1050), Juda Ha_Lévi (1075 1141), Abraham Ibn Ezra (1089 - 1164), trong khi đó
phương Tây Cơ đốc giáo hãy còn trên đường sắp khai sinh triết học. Nếu những
thời kỳ rực rỡ của lịch sử triết học trên vùng đất Hồi giáo và nơi những xứ sở Cơ
đốc giáo không trùng hợp nhau, thì sự phân biệt truyền thống giữa "thượng Trung
cổ" (500 - 1100) và "Trung cổ muộn" (1100 - 1500) không nên coi là tuyệt đối:
chuyện này chỉ liên quan đến thế giới Latinh. Ở đây chúng tôi thay thế bằng một
cách đọc khác, đặt trên cái trục là sự xuất hiện của hiện tượng các trường Đại học
ở châu Âu.
Những vấn đề về biên niên
Ngoài vấn đề phân chia tổng thể thời Trung cổ, về lịch sử triết học còn có một
định kiến khác về thời Trung cổ mà những hiệu ứng gây nhiễu thì đặc biệt khó
chịu: việc biểu thị thời kỳ chính của sự sản sinh triết học - những năm từ 1100 -
1300 theo một sơ đồ nhịp ba, cho kế tiếp nhau một thời đại hứa hẹn (thế kỷ thứ
12), một thời đại thực hiện (thế kỷ 13), một thời đại suy tàn (thế kỷ 14). Tầm nhìn
này về lịch sử tương ứng với ưu thế trí thức và nhận thức luận từ lâu vẫn được
trang trọng dành cho những nhà kinh viện lớn (les grands scolastiques) - đặc biệt
