Nhưng người ta cũng còn mang ơn ông về một tổng hợp đề độc đáo giữa chủ
nghĩa duy nghiệm của Aristote và lý thuyết của Platon về các ý niệm, được trình
bày trong quyển De intellectu et intellecto.
Trí tuệ thủ đắc (l’intellect acquis)
Lách vào giữa trí tuệ khả hữu (l’intellect possible) của con người và Trí tuệ tác
nhân (l’Intellect agent) cách li với một trí tuệ " thủ đắc" nằm ở giao điểm của tri
thức trừu tượng, rút ra từ cái khả giác và từ trực quan trí thức (l’intuition
intellectualle) - là sự khải ngộ (l’illumination) bởi Trí tuệ tác nhân - Fârâbỵ đề
xuất, đối với học thuyết về tri thức, sự hoà hợp giữa hai quan điểm của Platon và
Aristote, mà ông đưa vào vũ trụ luận.
Ý nghĩa đầu tiên của việc "lãnh hội bằng trí tuệ" vậy là thế này: "trí tuệ tách biệt
ra khỏi chất thể những mô thể nằm trong chất thể, và nhờ vào chúng, trí tuệ trở
thành một hữu thể khác với chính nó trước đây". Nhưng tiếp theo, ngay khi nó
dính líu đến những sự vật không ở trong chất thể, yếu tính (mà nó đã trở thành)
tuyệt đối không cần phải trừu tượng chúng. Bởi vì yếu tính tìm thấy chúng đã ở
trong tình trạng sẵn sàng, đã tách biệt, yếu tính này tư duy chúng đúng như nó tư
duy chính mình, khi , là trí tuệ ở hiển thể, nó tư duy những cái khả niệm không
còn nằm trong một chất thể (bởi vì nó đã rút chúng ra từ đó). Vậy là, khi những
mô thể (chưa bao giờ ở trong một chất thể) trở thành những đối tượng cho tư
tưởng chúng ta, người ta có thể nói rằng chúng trở thành một trí tuệ thứ nhì (1)
đối với chúng ta, nhưng cách thế hiện hữu của chúng vẫn giữ đúng y nguyên như
trước khi chúng ta tư duy chúng.
Cần phải hiểu thấu đáo điều đó. Khi chúng ta tư duy chúng, hữu thể của những
mô thể không nằm trong một chất thể vẫn y nguyên đối với chúng như hữu thể
mà chúng trình ra trong tư tưởng chúng ta: đó là hữu thể ở nơi chúng ta chính là
hiển thể của cái được tư duy. Thực vậy, cái gì nơi chúng ta là khả niệm ở hiển thể
thì cùng bản tính với những mô thể chúng không ở trong một chất thể và chưa
từng bao giờ ở đó. Như vậy, cũng giống như cái gì ở nơi chúng ta là khả niệm ở
hiển thể, chúng ta nói rằng cái đó ở nơi chúng ta, cũng vậy, chúng ta có quyền nói
rằng những mô thể này ở trong thế giới khả niệm thì cũng ở trong ta. Chỉ có điều
là, những mô thể này không thể hoàn toàn được lãnh hội bởi trí tuệ chúng ta ngay
