nhân những hành động của con người, Ngài chẳng dính dáng gì đến tội lỗi hay
điều ác do con người làm nên. Điều xấu vật lý (bệnh tật), gắn liền với thân phận
động vật của con người, tùy thuộc vào những nguyên nhân vật lý, nghĩa là những
tinh tú và cấu hình đặc biệt của chúng trong tương quan với từng chủ thể người.
Còn nói về điều ác, điều xấu trên phương diện đạo đức nó phát xuất từ ý chí của
chúng ta, người ta hiểu theo hai cách, hoặc là ý chí của chúng ta chỉ bị hướng về,
hoặc là bị cưỡng bách. Cách thứ nhì này cũng còn có tính kép tùy thuộc vào trí
tuệ và sự suy luận còn tự do không bị ràng buộc, hay chúng bị ràng buộc. Trong
trường hợp thứ nhì, tôi cho rằng những thiên thể là nguyên nhân; nhưng trong
trường hợp này người ta không thể gọi chúng là điều ác đúng nghĩa. Bởi vì không
thể quy là lỗi ở nơi nào mà lý trí không thể điều khiển và bắt phục tùng. Những
kẻ hành động trong những điều kiện này thì chỉ hành động như những con vật và
không làm chủ những hành vi của mình. Nếu lý trí được tự do, thì lúc đó tôi sẽ
nói rằng cả Thiên Chúa lẫn các thiên thể đều không phải là nguyên nhân của
những lỗi lầm kia bởi vì ý chí, lý trí còn tự do và không phải chịu sự bó buộc nào.
Nếu Thiên Chúa điều khiển những ý chí, Người sẽ thúc đẩy mọi ý chí hướng về
điều thiện chứ không phải hướng về điều ác; còn đối với các vật thụ tạo, không
có vật nào có thể cưỡng bức ý chí nếu lý trí còn tự do. Như thế trong giả thuyết
này, cả Thiên Chúa lẫn các thiên thể đều không phải là và cũng không thể là
nguyên nhân của cái ác.
PIETRO POMPONAZZI,
Nguyên nhân những điều kỳ diệu trong thiên nhiên.
Sự Tiền Tri Của Thiên Chúa Và Tự Do Của Con Người
Đây là một đề tài gai góc nhưng cũng rất thích được bàn luận của các tác giả đầu
thời kỳ Phục hưng. Ở đây, Pomponazzi muốn đưa ra những lý lẽ để cố gắng cho
thấy sự dự phòng của Thiên Chúa và tự do ý chí không thể đạt được cùng một
lúc.
Trước đây chúng ta xem xét tự do ý chí và sự dự phòng của Thiên Chúa trong bản
thân chúng và không so sánh với nhau. Tuy nhiên, trong quyển sách này, chúng ta
dự định tra cứu xem liệu tự do ý chí và sự dự phòng của Thiên Chúa có thể cùng
