chuyện Sáng thế này đã được viết cho con người (2). Và dầu rằng tôi không hề
hàm ý có những sinh vật thông minh sống nơi các vì sao xa xăm hay bất kì nơi
nào khác, tôi cũng không thấy có bất kì lý do nào để người ta có thể chứng minh
rằng không có; nhưng tôi luôn luôn để mở ngỏ những vấn đề loại này, hơn là phủ
nhận hay xác nhận cái gì; tôi thấy hình như là chẳng còn nan đề nào ở đây nữa,
nếu không phải là sau khi đã tin tưởng quá lâu rằng con người có những lợi thế
lớn hơn so với những tạo vật khác, thì dường như người ta đánh mất tất cả, khi
người ta thay đổi ý kiến. Nhưng tôi phân biệt, trong số những tài lộc của chúng ta
những cái có thể trở nên kém hơn khi người khác cũng sở hữu những thứ tương
tự, với những thứ mà điều đó không thể làm cho kém đi. Như thế, nếu một người
có ngàn pistoles (3) sẽ là rất giàu, nếu như trên đời này chẳng có người nào khác
có được số tiền ngần ấy; và cũng chính người đó sẽ là rất nghèo, nếu như ai ai
cũng có rất nhiều hơn số đó. Và như thế tất cả những phẩm chất đáng ngợi khen
đem lại càng nhiều viênh quang cho những ai có chúng, nên những phẩm chất
này chỉ thấy ở số ít người; đó là lý do tại sao người ta có thói quen ganh tị với
viênh quang và sự giàu sang của người khác. Nhưng đức hạnh, tri thức, sức khoẻ
và nói chung nhiều thứ tài lộc khác không hề kém đi ở nơi chúng ta khi chúng
cũng có nơi nhiều người khác; đó là lý do tại sao chúng ta chẳng việc gì phải tức
giận khi chúng cũng có nơi nhiều người khác. Vậy mà những tài lộc có thể có nơi
mọi tạo vật thông minh trong một thế giới vô định thì thuộc về loại này, chúng
không hề làm kém đi những gì mà chúng ta sở hữu. Trái lại, khi chúng ta kính
yêu Chúa và bởi Ngài, chúng ta yêu mến mọi vật mà Ngài đã tạo ra, chúng ta
càng quan niệm chúng lớn lao hơn, cao quý hơn, hoàn hào hơn dường nào, chúng
ta càng tự quý mến mình dường ấy, bởi vì chúng ta là những thành phần của một
toàn thể trọn vẹn hơn; và chúng ta càng có nhiều lý do hơn để ngợi ca Thiên
Chúa, vì sự vô biên trong những công trình của Ngài.
DESCARTES, Thư gửi Chanut (4), ngày 6 tháng sáu, 1647.
1. Mọi vật đã được tạo ra vì chính Thiên Chúa.
2. Chỉ con người thôi: Sáng thế ký đã được viết cho con người trong khi mà triết
học khảo sát cả vũ trụ.
3. Một loại tiền vàng có giá trị cao
