cũng như giải pháp hoàn hảo nhất trong các giải pháp cho một vấn đề, là giải
pháp thông minh nhất, đi đến kết quả tốt nhất với phương tiện ít nhất.
Trước tiên phải thừa nhận rằng, do sự kiện có cái gì đó thay vì không có gì cả,
rằng trong các vật khả hữu hay trong chính khả tính - nghĩa l trong yếu tính - có
một yêu cầu no đấy về hiện hữu, hay là, có thể nói như thế, một sở vọng đến hiện
hữu (une prtention à l’existence), tắt một lời, yếu tính vẫn hướng về hiện hữu
(l’essence tend par elle-même à l’existence). Hậu quả từ đó là mọi khả thể, nghĩa
là tất cả những gì diễn tả một yếu tính hay một thực tế khả hữu đều hướng đến
tồn tại với quyền ngang nhau, theo tỉ lệ số lượng yếu tính hay thực thể tính, nghĩa
là cấp độ hoàn hảo mà chúng bao hàm. Bởi vì sự hoàn hảo thì không gì khác hơn
là số lượng yếu tính.
Từ đó người ta hiểu ra một cách rất hiển nhiên rằng, trong vô số những kết hợp
và những chuỗi khả hữu, thì ci đang hiện hữu là cái qua đó tối đa yếu tính hay
khả tính được đưa đến hiện hữu. Lươn lươn vẫn có trong các sự vật một nguyên
lý xc định, rằng phải rút ra từ nhận định về một tối đa v một tối thiểu, đó là tối ưu
hiệu quả phải được cung cấp tối thiểu chi phí (1)…
Bởi đó, chúng ta hiểu với lòng người ngưỡng mộ bằng cách nào trong cuộc tạo
thiên lập địa, Thượng đế áp dụng một thứ toán học thiêng liêng hay một thứ cơ
học siêu hình và bằng cách nào sự xác định cái tối đa đã can thiệp vào đó. Như
thế trong hình học góc xác định trong tất cả các góc là góc vuông (2). Như thế
một chất lỏng, đưa vào trong một chất lỏng khác, dị chất, mang hình dạng có tối
đa khả năng, đó là hình cầu. Cũng thế và nhất là trong cơ học thông dụng (3) từ
tác động của nhiều thể nặng tranh đua nhau phát sinh chuyển động nhờ đó sự lao
xuống lớn nhất cuối cùng được thực hiện. Và cũng như mọi khả thể đều hướng
đến hiện hữu với quyền ngang nhau, tỉ lệ với thực thể tính của chúng, cũng thế
mọi trọng lượng cùng hướng đến lao xuống với quyền ngang nhau, tỉ lệ với sức
nặng của chúng; cũng như ở đây chuyển động-trong đó tối đa sức lao xuống của
các thể nặng được nhận thấy - được tạo ra, cũng thế, thế giới được tạo ra là thế
giới thực hiện được tối đa những khả thể.
LEIBNIZ,
