Kant và chủ nghĩa duy tâm đức
(Kant et l’Idéalisme Allemand)
Kant đã nhanh chóng gây nên ở Đức cơn nhiệt hứng triết lý sôi sục, mãnh liệt, mà
lịch sử chỉ cống hiến rất ít những thí dụ có thể so sánh. Tiếp theo sau đó, lúc đầu
là một thời kỳ ngạc nhiên, không hiểu, và luận chiến ồn ào, chủ yếu nhân danh
những nền triết học đang thuộc về quá khứ, rồi một thời kỳ mà các môn đệ, ít
nhiều trung thành với mặt chữ hay với tinh thần của chủ nghĩa phê phán, toan tính
suy tư lại và trình bày lại theo cách này để chủ nghĩa phê phán thoát khỏi một số
những phản bác mà nó khơi dây và những khó khăn mà nó chứa đựng. Nhưng
triết học của Kant-phủ nhận mọi trực giác trí tuệ (l’intuition intellectuelle) - cấm
chỉ mọi xác định tư biện về cái siêu khả giác (le supra-sensible) và từ khước siêu
hình học dưới hình thức giáo dục truyền thống - lạ lùng thay, lại mang tới cái hiệu
ứng nghịch lý này, là tạo đà phóng trở lại cho siêu hình học, thay vì làm cho nó
lụi tàn: triết lý của Kant đã khai sinh ra cả một trào lưu phục hồi tri thức, và từ đó,
những nền siêu hình học mạnh mẽ chào đời, chúng không chỉ phá rào, vượt qua
mọi giới hạn mà Kant đã muốn xác định dứt khoát cho tri thức, phục hưng cho
chủ thể triết lý, theo cách ít hay nhiều hoàn bị, cái "trực giác trí tuệ" mà Kant đã
tước bỏ đi, mà những nền siêu hình học lại còn giương cao ngọn cờ những kỳ
vọng giáo điều chưa từng thấy!
Phải chăng dấu vết của Kant chỉ có tính tiêu cực, bởi những phản ứng gây nên, và
bởi sự thúc đẩy cho siêu hình học sinh sôi nẩy nở trở lại? Phải chăng triết thuyết
của Kant chỉ góp phần đưa đến sự phủ định chính nó? Không hề! Tất cả các nền
triết học theo liền sau Kant đều kêu đòi, nếu không phải là chúc thư, ít ra cũng là
di sản tinh thần của Kant. Đúng là chúng chỉ giữ lại từ Kant sự huỷ bỏ siêu hình
học như là tri thức, hậu quả của việc phủ nhận "trực giác trí tuệ" và một sự phê
phán nghiêm khắc những điều kiện cho tính khách quan của tri thức. Người ta sẽ
lầm khi kết luận từ đó rằng, sự huỷ bỏ này và những điều khoản của nó chắc chắn
tạo thành một trong những luận đề chính của chủ nghĩa phê phán rằng mọi nhà tư
tưởng sau Kant đều là những kẻ chống Kant. Thực vậy, tất cả bọn họ đều kêu đòi-
