Ba khuôn mặt lớn của phong trào cách
tân
Luther, người sáng lập (1483 - 1586)
Xuất thân từ một gia đình nông dân ở Thuringe, Martin Luther chào đời ở
Eisleben năm 1483. Sau những năm học hành xuất sắc ở Magdebourg, Eisenach,
rồi ở Erfurt, đến năm 1507 ông thụ phong linh mục, năm 1512 đạt được học vị
tiến sỹ ở đại học Wittenberg, ở đó ông giảng luận những bài Thánh vịnh
(Psaumes) rồi những Bức thư của thánh Phao-lồ. Rồi ông trầm tư càng lúc càng
thâm sâu hơn về sự đối kháng giữa con người, tội lỗi một cách vô phương khả
đảo, và Thiên Chúa mà chỉ có lòng xót thương của Ngài mới có thể đảm bảo sự
cứu rỗi. Nhất là bài Giảng luận về Thư gửi các tín hữu La Mã sẽ khiến ông dần
dần đứng lên chống lại giáo hoàng và những định chế cổ truyền của Giáo hội.
Ngày 31 tháng mười, ông dán lên tường đại học Wittenberg 95 luận đề "hàn lâm",
đưa ra thách thức luận chiến về những vấn đề nóng bỏng về việc xá tội, về dị giáo
v.v… Vào tháng bảy năm 1518, Luther bị lên án là kẻ tà đạo (hérétique) và thông
báo khắp nơi. Năm 1520, ông xuất bản những bài viết cải cách lớn đầu tiên như
khảo luận Về chế độ giáo hoàng trong khi mà ngày 15 tháng sáu của cùng năm
này, giáo lệnh Exsurge Domine đe doạ rút phép thông công đối với ông. Luther
đâu dễ bị khuất phục và cố thử một lần chót, mà không ảo tưởng nhiều lắm, bằng
cách gửi đến Rome quyển khảo luận Về tự do của người Cơ đốc giáo. Tình hình
căng thẳng vào ngày 11 tháng 12, 1520 Luther ném vào lửa, cùng với những tác
phẩm La Mã khác, sắc lệnh của giáo hoàng. Ngày 3 tháng giêng, 1521, ông bị
tuyên bố là kẻ bị nguyền rủa, là kẻ mà ai cũng có quyền giết. Từ tháng năm 1521
cho đến tháng ba 1522, ông ẩn trốn tại lâu đài Qartburg ở Thuringe và dịch kinh
thánh sang tiếng Đức. Năm 1525 ông kết hôn với một cựu nữ tu và luận chiến với
Érasme về vấn đề tự do hay nô lệ của ý chí, về thiên ân, về niềm tin và công đức.
Sự đổ vỡ giữa Luther với Giáo hội La Mã sẽ càng ngày càng vô phương cứu gỡ,
dầu là về thần học, về lễ nghi phụng vụ hay việc hôn nhân của các tu sỹ, việc tổ
chức những cộng đồng phúc âm (communautés évangéliques). Với giáo nghị hội
