hoài nghi nó. Muốn thành công liệu có làm được không?”. Người có
trình độ bình thường làm gì có thông minh vặt? Nhưng bọn họ không
có tài kinh bang tế thế, suy xét vấn đề không thể có dự tính lâu dài, dù
có cố hết sức và trung thành cũng không thể tránh cho nước nhà
khuynh bại. Huống hồ trong lòng có gian tà tư lợi, nịnh hót bợ đỡ, loại
người này trở thành tai họa, chẳng phải là rất nghiêm trọng sao? Dựng
cọc gỗ thẳng mà lại hoài nghi bóng nó không thẳng, thì dù vắt kiệt tinh
thần, lao tâm khổ tứ, sự việc cũng không có kết quả, cũng là điều đã
rất rõ ràng.
Vua có thể tận lễ, tôi có thể tận trung, điều đó phụ thuộc vào việc
đối ngoại, đối nội đều không có tư tâm, trên dưới tín nhiệm nhau. Vua
không tin bề tôi thì không thể sử dụng bề tôi; bề tôi không tín nhiệm
vua thì không thể hầu vua. Tín nhiệm là nguyên tắc quan trọng. Bởi
thế trời bảo hộ nó, cát tường mà không có gì bất lợi. Ngày trưởc Tề
Hoàn Công hỏi Quản Trọng: “Trẫm muốn làm cho rượu trong ly bị
chua, thịt trên thớt bốc mùi ôi thiu, có tổn hại đến bá nghiệp không?”.
Quản Trọng đáp: “Đó quả thực không phải là phẩm đức tốt, nhưng
cũng không hại đến bá nghiệp”. Hoàn Công hỏi: “Thế nào thì hại đến
bá nghiệp?”. Quảng Trọng đáp: “Không hiểu được người khác hại đến
bá nghiệp; hiểu mà không thể trọng dụng sẽ hại đến bá nghiệp; dùng
mà không tín nhiệm sẽ hại đến bá nghiệp; đã tín nhiệm mà lại để tiểu
nhân can thiệp sẽ có hại đến bá nghiệp”. Đại phu trung hành thị nước
Tấn là Mục Bá đánh nước Cổ, sau một năm vẫn chưa hạ được, Quy
Gián Luân nói: “Tôi có mưu sâu kế độc, không cần phải làm tướng sĩ
mệt mỏi cũng có thể lấy được Cổ thành”. Mục Bá không thèm để ý
đến ông. Tả hữu nói: “Không mất một mũi tên, không bị thương một
binh sĩ mà có được nước Cổ, sao ngài lại không làm?”. Mục Bá đáp:
“Con người Gian Luân, gian tà mà bất nhân nghĩa, nếu sai hắn đi lấy
được Cổ thành thì ta có thể không thưởng cho hắn sao? Nếu thưởng
cho hắn thì đó là thưởng cho kẻ gian tà. Kẻ gian tà đắc chí sẽ làm cho
người trong nước Tấn bỏ nhân nghĩa mà làm việc gian tà. Tuy được
