TRÒ CHUYỆN VỚI TRỊNH XUÂN THUẬN - Trang 104

Glashow và Abdus Salam đã được nhận giải Nobel về vật lý do họ đã
chứng tỏ được rằng, ở năng lượng cao, lực điện từ được thống nhất với lực
hạt nhân yếu. Với những lý thuyết có tên là Thống Nhất Lớn, các nhà vật lý
hy vọng sẽ thống nhất được bốn lực cơ bản của tự nhiên thành một lực duy
nhất.
Do vậy, có một sự hài hòa lớn trong Vũ trụ và điều lạ lùng nhất là bộ não
của chúng ta lại cảm nhận được sự hài hòa đó. Chính sự hài hòa này đã làm
nảy sinh một cảm giác sâu xa về vẻ đẹp. Vũ trụ là đẹp không chỉ bởi vì nó
chứa đựng những vật thể lộng lẫy: những cánh bướm rực rỡ sắc màu,
những cánh hồng, những buổi hoàng hôn rực lửa, những đám mây lấp lánh
ánh sao hay những vạt xoắn ốc của một thiên hà, mà vẻ đẹp còn bởi vì nó
đơn giản nữa. Những hiện tượng hết sức khác nhau như sự giãn nở của Vũ
trụ, một bông tuyết hay một làn khói thuốc lá đều có thể giải thích bởi bốn
lực cơ bản hay có thể bởi một siêu lực duy nhất, nếu một ngày nào đó các
lý thuyết Thống Nhất Lớn được hoàn tất.
Vì Vũ trụ là đẹp, nên tất cả lý thuyết mô tả nó tốt nhất cũng phải đẹp. Theo
tôi, đúng là có sự trùng hợp giữa cái đẹp và chân lý, không phải ngẫu nhiên
mà khi trong lịch sử khoa học có hai lý thuyết cạnh tranh nhau, thì lý thuyết
nào đẹp hơn, thẩm mỹ hơn cuối cùng sẽ chiến thắng. Các nhà vật lý vĩ đại
nhất như Einstein hay Dirac đều rất nhạy cảm với vẻ đẹp trong lý thuyết
của họ. Họ để cho mỹ học dẫn dắt trực giác và sự lựa chọn của mình. Dirac
thậm chí còn nói rằng nếu một thí nghiệm trái với một lý thuyết đẹp, thì cái
sai là thực nghiệm chứ không phải lý thuyết đó!
Trong cuộc đời làm nghiên cứu khoa học của ông, việc truy tìm những kết
quả mới có ám ảnh và làm nảy sinh một trạng thái căng thẳng thường
xuyên không?
Cuộc sống của một người nghiên cứu không thể tổ được tổ chức giống như
một viên chức, bắt đầu làm việc vào 9 giờ sáng, rồi sắp xếp mọi thứ vào
ngăn kéo lúc 5 giờ chiều, vứt bỏ mọi thứ công việc ra khỏi đầu óc và ra về.
Khi ông đang trăn trở với một vấn đề nghiên cứu nào đó, nó sẽ ám ảnh
không để cho ông yên. Thậm chí nếu ông không làm việc một cách có ý
thức đi nữa, tiềm thức của ông vẫn tiếp tục tìm kiếm lời giải của bài toán.