TRÒ CHUYỆN VỚI TRỊNH XUÂN THUẬN - Trang 105

Nhiều lần tôi chán nản bỏ đi ngủ bởi vì đang đánh vật với một bài toán
dường như không thể giải nổi, thế mà sáng hôm sau tôi thức dậy lời giải đã
có sẵn trong đầu, mà là một lời giải hiển nhiên và đơn giản tới mức khiến
tôi phải tự hỏi mình thế mà làm sao trước đó mình lại không nghĩ ra. Thì ra
trong lúc tôi nghỉ ngơi trước khi bí mật được khám phá và tia sáng được
vọt ra vào lúc mà tôi ít chờ đợi nhất.
Chuyện đó không chỉ xảy ra với riêng mình tôi. Tôi đã kể cho ông nghe
chuyện Lyman Spitzer đã nảy ra ý tưởng về sự tổng hợp hạt nhân với tư
cách là nguồn năng lượng cung cấp cho Trái Đất, khi ông đang trượt tuyết
ở bang Colorado. Nhà toán học vĩ đại người Pháp Henri Poincaré cũng kể
rằng sau khi vật lộn vô ích hai tuần với một bài toán, ông chán nản bèn bỏ
đi du lịch. Hoàn toàn bất ngờ, vào lúc vừa đặt chân lên ôtô, thì lời giả bài
toán hiện lên rõ ràng đến mức ngạc nhiên, một lời giải dường như vọt ra từ
không đâu và chẳng có liên quan gì với những suy nghĩ vài phút trước đó.
Tuy nhiên, Poincaré đã xác tín về sự đúng đắn của lời giải tới mức ông vẫn
bình thản đi du lịch và chỉ khi quay về ông mới kiểm tra lại. Vai trò hàng
đầu của tiềm thức trong phát minh khoa học, đối với tôi, là điều không còn
chút nghi ngờ nào.
Còn làm thế nào có thể dung hòa một trạng thái căng thẳng thường trực như
vậy với cuộc sống hàng ngày ư? Sự bận tâm thường xuyên tới một bài toán
thi thoảng cũng cản trở bạn 100% hiện hữu trong tất cả những hành động
của cuộc sống hằng ngày. Điều đó giải thích tại sao công chúng thường
hình dung về nhà khoa học như một giáo sự đãng trí, cứ như ở Mặt Trăng
rơi xuống. Bởi vì phải sống với bài toán gần như suốt cả ngày, suốt tháng,
thậm chí suốt cả năm, nên cuộc sống của nhà nghiên cứu có xu hướng tất
yếu phải về phía khổ hạnh, xa rời cuộc sống đời thường. Sự làm việc của
anh ta đòi hỏi phải có sự tập trung bên trong rất cao, ít thích hợp với những
bữa ăn tối ồn ào trong thành phố hay đi chơi tất cả các buổi tối.
Và tôi nghĩ rằng, để cho cuộc sống gia đình dung hòa được với sự căng
thẳng thường trực đó, người vợ hay chồng của nhà nghiên cứu cần phải biết
đánh giá một cách sáng suốt đối với lao động khoa học, thậm chí cả khi