(1) Một hày rộng vào khoảng 400m2.
Lão thu mất con trâu của bố. Cũng con trâu ấy đến vụ lúa sau, bố phải
thuê bảy chục mừn thóc mới được mang về cày ruộng nhà. Thóc gặt về
phải gạt đi mất non nửa trả thóc trâu, nghĩ mà đau ruột.
Lão chầu mường này nối chức của cha, còn tệ hơn cha lão ngày trước.
Lão cậy thế quan đồn làm nhiều điều thất đức. Ngày xưa dân chỉ thay nhau
đến làm việc nhà quan mỗi ngày năm người, thì lão bắt lên hầu mười
người. Vào rừng lấy mật ong, trước chỉ vào dịp hội hè mới phải biếu mấy
bầu mật, nay lão bắt chia thẳng cánh. Một năm bốn lần, dân các làng phải
kéo đến cày, cấy, gặt cho nhà lão đủ hai trăm người, ăn một bữa cơm trừ
công. Ngày xưa cha lão cũng định giở hết các ngón ấy, nhưng dân làng còn
chống được vì chưa có quan đồn. Bây giờ có súng Tây chọc vào sườn,
không ai dám nói hé. Đến kỳ bắt phu nhà nước, lão lấy thừa hàng ba bốn
chục phu đến làm việc nhà mình. Mỗi vụ thuế lão thu lạm đến vạn bạc.
Nhờ vậy mà lão cứ giàu sụ, tuy không có ruộng cho thuê lấy tô.
Dân làng ghét mà sợ lão. Các cụ nói lão chết xuống ắt bị vạc dầu, kiếp
sau làm thân chó, chả hơi đâu mà cãi cọ với cái đứa ăn ở bạc đức. Nhưng
cánh trẻ như bố Văn Thon không chịu đợi đến kiếp sau. Đến nước này chỉ
có cách làm loạn, may ra nhà nước mới bớt sưu thuế cho mà sống.
Vụ thuế năm đói ấy, người làng không chạy ra tiền nộp. Bố Văn Thon
vét còn một cọc bạc hào thật, bán nộp hai suất thuế thân năm mươi bốn
đồng, còn một suất nữa với các thứ thuế trâu, thuyền, xe bò thì xin khất.
Lão chầu mường sai lính về bắt luôn tám người lên huyện chôn chân phơi
nắng. Dân làng uất quá, họp trong chùa uống ba âu đồng nước phép, thề
không ai phản trắc bản làng. Xong, họ kéo nhau lên huyện đòi người. Quan
đồn cho lính ra vây, bắn lên trời đùng đùng. Không ai chạy. Tai họ quen
súng kíp rồi. Nếu cần thì mười súng kíp cũng bắn đổ được một súng Tây.
Cãi cọ suốt một hôm, rồi dân làng lại nghe lời chầu mường, đãi quan đồn
với quan huyện một vò rượu và hai con lợn tạ tội, góp tiền nhau nộp đậy
