Nhưng cạnh làng có đồn Pháp, bên đồn Pháp có nhà lão chầu mường
(tri huyện).
Văn Thon nhớ mang máng lúc bé hay thấy bố đi đâu vắng hàng tuần
trăng, khi về không thấy cõng thịt sấy hay ngà voi, mà chỉ rách thêm, gầy
thêm. Bố nói: "Nhà nước đắp đường 13". Dân làng không đi con đường lớn
ấy, chỉ có xe nhà nước chở lính đồn và xe con buôn chở hàng bên Tây sang
chạy lên xuống.
Con đường đắp xong, bố Văn Thon thở phào một cái, thì lại có trát bắt
phu đồn điền. Hết mùa cà phê, bố về được vài tháng, nghe gọi tên đi đắp
đường nữa. Nhà nước cần đưa quân đi đánh người Mẹo theo cụ Pắt Chay
rập ba tỉnh một lần nổi dậy.
Dạo ấy đang giữa tháng năm Lào, tức tháng tư theo lịch Tây. Dân làng
vừa hối hả làm xong cái hội Tạt nước để cầu mưa năm mới, lại lũ lượt kéo
nhau đi.
Mưa đổ xuống mà ngoài đồng vắng người cày bừa. Bố Văn Thon về
đến nhà thì đã hết mùa cấy, ruộng phải bỏ hoang. Năm nay làng đói to,
hàng tổng hàng huyện cũng nhốn nháo, nghe đồn rinh rược những tin giặc
cướp. Bố đi làm thuê, không ai thuê. Kho thóc cạnh nhà bỏ rỗng.
Văn Thon còn nhớ mặt bố, nhớ nhất là một dãy đường nhăn hình cánh
chim rạch ngang trán. Những đường nhăn ấy nhiều thêm, sâu thêm, không
giãn ra nữa. Nhà có năm chục hày(1)ruộng, một con trâu, kể như hàng năm
không đến nỗi thiếu ăn. Dân làng cũng không thiếu ruộng cho mấy, mà đều
đói nhao lên, không dám cho vay mượn. Bố Văn Thon vác dao vào rừng
đốn gỗ bán và vỡ rẫy. Được vài hôm lão chầu mường gọi bố lên bắt đền:
- Rừng này của chúa giữ để lấy mật ong. Mày xem, ai lấy mật cũng
phải nộp tao một phần ba, sao mày dám phá?
-----
