sáng tạo cũng vĩ đại. Với người nghệ sĩ đó, cái đáng khinh không còn có gì
đáng khinh nữa, vì qua nó, người ta vẫn thấy hiện ra cái tâm hồn cao quý
của người sáng tạo, và vì luyện lọc qua tâm hồn, cái đáng khinh đã có được
một sắc thái thanh cao. Con người cảm thấy ở nghệ thuật một cái gì gần gũi
với thần linh, với thiên đường, và chỉ riêng điều đó thôi cũng đã đủ để đặt
nghệ thuật lên trên tất cả. Và cái thanh thản trang nghiêm cao hơn mọi sự
bon chen trên thân thể biết bao nhiêu! Sự sáng tạo cao hơn sự huỷ hoại biết
mấy! Thiên thần, chỉ riêng với cái tâm hồn phơi phới trong trắng, cũng đã
cao hơn biết mấy tất cả những sức mạnh có thừa và những dục vọng đầy
kiêu hãnh của quỷ Satan, và biết mấy sự sáng tạo cao thượng của nghệ thuật
cao hơn tất cả các thứ khác trên đời! Con hãy hiến dâng tất cả cho nghệ
thuật và hãy yêu nghệ thuật một cách tha thiết, không phải cái tha thiết đầy
dục vọng trần tục, mà là cái tha thiết êm dịu trong sạch của thượng giới;
không có cái tha thiết đó, con người không thể nào vươn cao lên khỏi mặt
đất, không thể làm vang lên những âm thanh huyền diệu an ủi lòng người.
Vì sự nghiệp vĩ đại của nghệ thuật xuống trần gian chính là để an ủi và làm
dịu lòng người. Nó không gieo vào tâm hồn lời lầm bầm phản kháng mà một
lời cầu nguyện nhịp nhàng, vĩnh viễn muốn vươn lên thượng đế. Nhưng đôi
khi cũng có những giây phút đen tối…” Tôi ngừng lại, và tôi nhận thấy
gương mặt rạng rỡ của người bỗng tối sầm lại như thể có một bóng đen vừa
lướt qua.
“Trong đời cha đã xảy ra một việc – cha tôi nói tiếp, – cho đến nay cha
vẫn không hiểu được kẻ mà cha đã vẽ chân dung là người thế nào. Dường
như đấy là một con quỷ hiện thân. Cha biết, người đời không ai thừa nhận là
có ma quỷ, vậy cha sẽ không nói đến nó nữa. Cha chỉ nói rằng vẽ nó, cha
thấy ghê tởm và không hề thấy một chút nhiệt tâm nào đối với việc mình
đang làm. Nhưng cha đã muốn hết sức tự nén mình, lạnh lùng gạt mọi cảm
giác, cứ trung thành với thiên nhiên. Đấy không phải là một công trình nghệ
thuật, cho nên những cảm xúc gây cho mọi người khi nhìn bức tranh là
những cảm xúc u ám, lo sợ, không phải là cảm xúc của người nghệ sĩ, bởi vì
người nghệ sĩ ngay trong cảnh lo âu cũng vẫn tỏ ra thanh thản. Cha nghe nói
bức chân dung ấy chuyền hết tay này sang tay khác và đến đâu cũng gieo rắc
