nhiêu là ý nghĩ đã làm y tự phụ ! Hải bây giờ bỏ hết, bỏ hết, bỏ hết. Y sầu
như một người đi đưa đám : y đưa đám những mộng cao siêu, những mộng
đi ở ngoài phố như bức tranh nhân đạo, những mộng kiếm ra một việc làm
lười biếng mà có nhiều tiền tiêu.
Hải lại đi, nhưng Hải không đi ra ngoài nữa. Hải đi về. Hải đi về với
những kẻ thân yêu cũ, với những tâm tình và hoài vọng khôn ngoan hơn
trước. Y không thấy buồn khi phải bỏ đi đàng sau tính tự phụ điên rồ,
những chỗ làm tốt bổng, những áo đẹp, những đàn bà lộng lẫy. Y mở cửa
cái nhà lụp sụp của mẹ già. Đây này, đủ cả. Em gái chàng đương múc
tương bán. Một thằng em trai chàng đương giã muối vừng. Một thằng khác
thì đương chọn những hạt lạc xấu bỏ đi, lấy những hạt tốt đem vào trong
nhà rang để bán. Mà mẹ chàng thì cũng đương làm việc, một việc có ích
bởi là việc thổi cơm và nấu canh. Hải ngồi xuống ôm đầu. Bên cạnh nhà
chàng ở, vang lại những tiếng làm lụng. Hải là láng giềng của một thợ làm
guốc, của một người thợ đóng giày và của một người đi kéo xe. Những
người ấy làm và ăn cái hột gạo kiếm bằng mồ hôi của họ. Hải cũng như thế,
nhưng Hải khổ bởi vì Hải không làm việc. Tay chân y đau đớn; tim y có
những mối tự phụ của nó, và tất cả ý nghỉ của y kêu lên rằng kẻ nào không
làm việc thì nhục nhã vô cùng.
Trời ơi là Trời! Hải bây giờ còn có mong muốn gì to tát nữa đâu. Y
nhũn lắm: y chỉ cần một chỗ mà thôi - bất cứ ở trong xó xỉnh nào của cuộc
đời cũng được - nhưng phải là cái chỗ của y để y làm việc cho nên người có
ích, để y nuôi cái thân tàn của y.
Ôi ! Y không nói dối đâu.Có một hôm phẩn chí, y đã nghĩ thế này: Ta lấy
một cái bị rơm vác trên vai, bỏ một đồng bạc xu vào túi rồi đi mãi. Ta đi
mãi để đi ăn mày. Về quê, vào các công sở, đến những các đồn điền, chui
xuống hầm than, vào những tư gia, ta sẽ dừng chân lại. Người ta sẽ bảo
rằng : « Người cao lớn bằng con sào thế kia mà không đi làm mà ăn ư ? ».
Thì ta sẽ trả lời rằng : « Vâng, tôi muốn đi làm lắm, nhưng ông cho tôi việc
