với tôi không còn là cuộc sống. Khi mọi người ngủ - tôi học hỏi theo sách.
Khi mọi người nghỉ ngơi - tôi học hỏi trong sách. Vật lý, toán học, hóa học
- đó là lãnh địa của tôi! Không có những môn đó liệu tôi đã làm được gì
nào? Không có việc tự học, không hiểu tôi đã sống ra sao? Các ngài giáo sư
và các ngài viện sĩ hàn lâm từ trên cao đọc các công trình của tôi một cách
hạ cố, - điêu này tôi biết. Thôi thì mặc họ, tôi chẳng phật lòng. Tôi không
hơi đâu mà phật lòng phật dạ. Điêu quan trọng nhất trong đời là làm cái
công việc yêu quý của mình. Còn việc tôi thiếu bằng đại học làm cho người
nào đó bối rối, thì tôi chẳng có cách nào giúp họ. Phải, tôi là kẻ tự học. Thế
ông có biết từ đó là thế nào không?... Đê nghị ông ghi vào và nhất thiết
loan báo cho độc giả tờ báo của ông biết vê từ đó: "Kẻ tự học” - một từ
Nga. Nó chỉ có một nghĩa, anh tự học ở bản thân anh, anh tự dạy bản thân
anh. Nhưng trong việc này có người lại quên một điều là: không thể tự học
ở bản thân anh, tự dạy ở bản thân anh mà thiếu sự hỗ trợ của sách vở.
Trong sách vở có biết bao nhiêu là kiến thức? Cuốn sách vô giá biết chừng
nào. Trong đó có biết bao nhiêu điều khôn ngoan mà loài người đã tích lũy
được? Không thể phủ nhận rằng, được học ở các trường đại học là rất tốt,
nhưng nếu như không có điều kiện được học? Nếu như hoàn cảnh nó như
vậy? Khi đó chỉ còn một lối thoát là mau mau tìm đến sách. Và mặc cho
thiên hạ gọi anh là kẻ tự học. Điều đó không có gì đáng phật lòng. Chỉ cần
sao tự anh không rơi vào số những thằng ngốc... Anh chàng phóng viên lia
ngọn bút chì trên mặt giấy với hết tốc độ có thể có của mình...
-----
[5] Năm 1879, Xiôncốpxki dự kỳ thi lấy bằng giáo viên và từ năm
1880 dạy toán học, và vật lý ở trường chuyên nghiệp quận Pôrôpxki thuộc
tỉnh Kaluga, ...
*
* *
