Vậy con người nhất thiết không thể đồng ý với mọi người khác
và với chính bản thân mình, chỉ riêng với các đối tượng mà anh ta cần
nhận thức, là chân lý, điều thiện, vẻ đẹp hay sao? Phải chăng đấy là
những thứ có tính chất cục bộ, nhất thời và tùy tiện, những từ ngữ
chẳng mang nội hàm gì? Chẳng có cái gì là thế hay sao? Một sự vật có
đúng là thật, tốt và đẹp khi tôi thấy nó như vậy? Và mọi sự tranh cãi
của chúng ta về khiếu thẩm mỹ phải chăng rút cuộc thu về mệnh đề
này: anh và tôi, chúng ta là hai con người khác nhau; còn tôi đây, tôi
chẳng bao giờ là tôi trong lúc này giống như trong lúc khác?
Đến đây, Ariste dừng lại, rồi ông ấy nói tiếp:
Cuộc tranh cãi của chúng ta chắc chắn sẽ chẳng bao giờ chấm
dứt, chừng nào ai cũng lấy mình làm chuẩn mực và làm người phán
xét. Có bao nhiêu người thì có bấy nhiêu khuôn nhịp, và cùng một con
người trong cuộc đời của mình có bao nhiêu giai đoạn khác nhau cảm
thấy được thì cũng có từng ấy giọng điệu khác nhau.
Theo ta dường như thế là đủ để ta cảm thấy cần thiết phải tìm
một khuôn nhịp, một giọng điệu ở bên ngoài ta. Chừng nào chưa tìm
ra, thì phần lớn những phán đoán của ta sẽ sai lầm và tất cả sẽ không
chắc chắn.
Nhưng lấy ở đâu ra cái khuôn nhịp bất biến ta tìm kiếm và ta
không có?... Ở một con người lý tưởng ta sẽ hình thành nên, ta sẽ đưa
ra cho người ấy các sự vật, người ấy sẽ bày tỏ ý kiến, và ta sẽ chỉ là
tiếng vang trung thành của người đó hay sao?... Nhưng người đó sẽ là
tác phẩm của ta... Chẳng sao, nếu được ta tạo nên căn cứ theo các yếu
tố vững bền... Và các yếu tố vững bền ấy, chúng ở đâu?... Trong tự
nhiên ư?... Được rồi, nhưng làm thế nào tập hợp chúng lại?... Việc khó
đấy, nhưng bất khả thi ư?... Khi ta không hy vọng hình thành cho mình
được một mẫu mực hoàn chỉnh, ta sẽ chẳng nên cứ thử xem sao ư?...
Không... Vậy thì chúng ta hãy thử... Nhưng nếu mẫu mực về vẻ đẹp
mà tất cả những tác phẩm của các nhà điêu khắc cổ đại sau đó đều noi
theo, họ tốn bao quan sát, bao nghiên cứu, bao công sức mới tìm ra
