được, ta dấn thân vào đó ư?... Dù sao vẫn cần phải thế, hoặc luôn luôn
nghe thiên hạ gọi Ariste nhà triết học, và đỏ mặt ngượng ngùng.
Đến đoạn ấy, Ariste ngừng lại lần thứ hai một lát lâu hơn lần đầu,
sau đó ông ấy tiếp tục:
Mới thoáng nhìn, ta thấy rằng con người lý tưởng mà ta kiếm tìm,
cũng là một phức hợp như ta, các nhà điêu khắc cổ đại, khi xác định
những tỷ lệ họ cho là đẹp nhất, họ đã tiến hành một phần mẫu mực của
ta... Đúng vậy. Chúng ta hãy lấy pho tượng kia, và thổi sinh khí vào
đấy... Chúng ta hãy cho pho tượng những bộ phận cơ thể hoàn hảo
nhất mà con người có thể có được. Chúng ta hãy phú cho tượng tất cả
những phẩm chất người đời có được, và mẫu mực lý tưởng của chúng
ta thế là xong... Tất nhiên... Nhưng bao nhiêu nghiên cứu! bao nhiêu
công phu! Phải nắm bắt được bao nhiêu hiểu biết về thể chất, tự nhiên
và tinh thần! Ta không biết có khoa học nào, nghệ thuật nào mà ta cần
phải thông thạo đến thế... Như vậy ta có thể có được mẫu mực lý
tưởng của mọi sự thật, của mọi đức hạnh và của mọi vẻ đẹp... Nhưng
không thể nào hình thành được cái mẫu mực lý tưởng tổng quát ấy, trừ
phi các thần thánh ban cho ta trí tuệ của họ và hứa hẹn cho ta được
vĩnh cửu như họ: thế là ta lại rơi vào hoang mang, và dự định thoát ra.
Ariste, buồn rầu và tư lự, đến đây lại dừng.
Nhưng tại sao, ông ấy nói tiếp sau một lát im lặng, ta lại không
bắt chước các nhà điêu khắc nhỉ? Họ đã tự đưa ra một người mẫu phù
hợp với nghề nghiệp của họ; và ta có người mẫu của riêng ta... Văn sĩ
hãy tự đưa ra một người mẫu lý tưởng hoàn thiện nhất của văn sĩ, và
qua miệng của người mẫu ấy mà anh ta đánh giá các sản phẩm của
những người khác và của chính mình. Triết gia cũng cứ theo kế hoạch
đó... Tất cả những gì có vẻ là tốt và đẹp đối với người mẫu thì sẽ là tốt
và đẹp. Tất cả những gì mà người ấy cho là sai trái, xấu xa và méo mó,
thì sẽ là sai trái, xấu xa và méo mó... Đấy là cốt lõi những quyết định
của anh ta... Người ta càng mở rộng những nhận thức của mình thì
người mẫu lý tưởng càng lớn lao và nghiêm khắc. Chẳng có người
