Nhưng nếu có điều gì làm cho chính tôi sửng sốt, thì đó là khi sự việc
diễn ra khác hẳn.
Hình người là một hệ thống rất phức tạp, nên chỉ một khinh suất
nhỏ không cảm thấy được cũng đủ dẫn sản phẩm của nghệ thuật hoàn
hảo nhất đi chệch xa ngàn dặm so với công trình của tự nhiên.,
Nếu tôi được truyền thụ những bí quyết của nghệ thuật, có lẽ tôi
cũng biết nhà nghệ sĩ phải phục tùng đến đâu những tỷ lệ thu nhận
được, và tôi sẽ nói ra để ông rõ. Nhưng điều tôi biết, đó là chúng
không hề cố chấp trước sự độc đoán của tự nhiên, và tuổi tác với cảnh
ngộ kéo theo sự bãi bỏ những tỷ lệ ấy bằng trăm cách khác nhau. Tôi
chưa bao giờ nghe ai phê phán một hình người là vẽ hỏng, khi hình
người ấy, về phương diện cấu tạo bên ngoài, bộc lộ rõ ràng tuổi tác và
thói quen hoặc khả năng làm tròn một cách dễ dàng những chức năng
hằng ngày của mình. Chính các chức năng ấy xác định nào là độ lớn
của toàn bộ hình người, nào là tỷ lệ đúng đắn của mỗi chân tay, nào là
sự tổng hợp của chúng; chính từ đó mà tôi thấy hiện ra nào là đứa trẻ,
nào là người đã trưởng thành, nào là ông lão, nào là con người dã man,
nào là con người văn minh, nào là quan tòa, nào là quân nhân, nào là
phu khuân vác. Nếu như có một hình người nào khó tìm, thì đó là hình
một con người hai mươi lăm tuổi đột nhiên từ đất mùn sinh ra
, và
chưa làm gì cả; nhưng con người ấy là một sự hão huyền.
Tuổi thơ hầu như là một bức phác họa; tôi cũng nói như thế về
tuổi già. Đứa trẻ là một khối chưa định hình và lỏng, đang tìm cách
phát triển; ông lão, một khối khác, chưa định hình và khô, đang teo lại
và hướng tới chỗ tiêu tan hết sạch. Chỉ trong khoảng giữa hai lứa tuổi
ấy, từ lúc bắt đầu thời thanh niên viên mãn cho đến khi ra khỏi tuổi
tráng niên, nhà nghệ sĩ mới phục tùng sự thanh thoát, sự chính xác
nghiêm ngặt của đường nét, và poco più hay poco meno
đường nét
lệch vào trong hay lệch ra ngoài đủ làm nên cái hỏng hoặc cái đẹp.
