Cũng có các hoạt họa về bóng tối và ánh sáng, và đã là hoạt họa
thì đều kém thẩm mỹ.
Trong một bức tranh, nếu ánh sáng chân thực liên kết vói màu sắc
chân thực thì mọi chuyện được dung thứ hết, ít nhất là lúc đầu. Vẽ sai
quy tắc, biểu hiện dở, tính cách nghèo nàn, bố cục thiếu sót, người ta
quên tất; người ta ngây ngất, ngạc nhiên, đắm đuối, say mê.
Nếu chúng ta có dịp đi dạo chơi ở Tuileries, trong rừng
Boulogne, hay một nơi hẻo lánh nào đó tại Champs-Élysées, dưới vài
cây cổ thụ trong số còn sót lại sau khi bao cây khác đã bị người ta hy
sinh đi cho vườn hoa và cho quang cảnh lâu đài Pompadour
xế tà của một ngày đẹp, lúc mặt trời rọi những tia nắng xiên khoai qua
lùm cây cối rậm rạp ấy, những tia nắng bị cành cây chằng chịt chặn
ngang, hắt lại, bẻ gẫy, đập vụn, vung vãi trên các thân cây, trên mặt
đất, giữa các khe lá, và gây nên quanh ta những bóng sẫm, những
bóng ít sẫm hơn, những mảng tối, ít tối hơn, sáng, sáng hơn, hoàn toàn
sáng chói, vô vàn loại khác nhau; lúc bấy giờ, từ tối mịt đến sẫm bóng,
từ sẫm bóng đến ánh sáng, từ ánh sáng đến sáng rực, những sự chuyển
biến ấy êm dịu, cảm động, kỳ thú đến nỗi dáng dấp một cái cành, một
phiến lá cũng thu hút mắt ta và khiến cho cuộc trò chuyện ngay giữa
lúc hào hứng nhất cũng phải sững lại. Chân ta dừng bước lúc nào
không hay; cái nhìn của ta lướt trên bức tranh huyền diệu, và chúng ta
thốt lên: “Bức tranh tuyệt vời biết bao! ôi! đẹp quá!” Tưởng chừng
chúng ta coi tự nhiên như kết quả của nghệ thuật; và ngược lại, nếu có
họa sĩ tái hiện cho chúng ta vẫn cái điều kỳ diệu ấy vào trong tranh,
chúng ta sẽ tưởng chừng xem hiệu quả của nghệ thuật như hiệu quả
của tự nhiên. Chẳng phải Phòng triển lãm mà chính đáy rừng sâu, giữa
chốn núi non, mới là nơi mặt trời tạo bóng và soi sáng, mới là nơi
Lutherburg và Vernet vĩ đại.
Bầu trời rải một lớp màu chung lên các thực thể. Lớp khí quyển
nhận rõ được ở xa; gần chúng ta, hiệu quả của nó khó cảm thấy hơn;
