cuốn ông bằng việc mô phỏng tự nhiên hết sức tài tình, hết sức nổi bật
đến nỗi ông không thể nào rời mắt ra được nữa?
Chúng ta chỉ cần gặp ở ngoài phố một trong những hình phụ nữ
của Raphaël, nàng sẽ đột nhiên làm cho chúng ta phải dừng lại; chúng
ta sẽ ngây ngất chiêm ngưỡng, chúng ta sẽ bám gót nàng, và chúng ta
sẽ theo nàng cho đến khi mất hút; và trong tranh của họa sĩ có hai, ba,
bốn hình tương tự; xúm quanh họ là một đám đông hình nam giới
cũng với tính cách đẹp như thế; tất cả hướng chung vào một hành
động lạ lùng, lý thú một cách lớn lao nhất, giản dị nhất, chân thực
nhất, thế mà chẳng có ai gọi tôi cả, chẳng có ai nói với tôi cả, chẳng có
ai làm tôi chú ý cả! Cần phải có người nhắc nhở tôi nhìn, cần phải có
người vỗ lên vai tôi, trong khi đó thì người giỏi cũng như người dốt,
kẻ sang cũng như kẻ hèn, chẳng ai bảo mà đều đổ xô đến những tranh
làng quê kỳ cục của Teniers!
Tôi dám nói với Raphaël: O portuit hace facere, et alia non
omittere
. Tôi dám bảo rằng có lẽ chẳng có nhà thơ nào vĩ đại hơn
Raphaël; để có một họa sĩ vĩ đại hơn, tôi đòi hỏi điều đó; nhưng trước
hết người ta phải bắt đầu bằng việc định nghĩa hội họa cho đúng đắn
đã.
Vấn đề khác. Nếu như người ta đã làm nghèo nàn kiến trúc đi
bằng cách bắt nó phải chấp nhận những kích thước, những kiểu thức,
trong khi chỉ có tính chất thiên hình vạn trạng của cân xứng mới là
quy luật mà nó phải thừa nhận mà thôi, người ta không làm cho hội
họa, điêu khắc và tất cả những nghệ thuật con đẻ của vẽ cũng trở nên
nghèo nàn đi hay sao bằng cách bắt các hình phụ thuộc vào chiều cao
của đầu, và những cái đầu vào chiều dài của mũi? Người ta không
biến khoa học về những thân phận, những tính cách, những dục vọng,
những thể chất khác nhau thành một việc com-pa và thước kẻ vụn vặt
hay sao? Người ta hãy cho tôi thấy trên khắp mặt trái đất này có phần
nhỏ bé nhất nào của con người, một cái móng tay, chứ chưa nói đến
