trần gian, hầu như chỉ hy vọng thấy số phận của mình được cải thiện ở
một cuộc đời khác, lại không có tôn giáo và không có đức tin ư? Ý
thức ấy rất lớn lao, rất dịu dàng, rất cảm động ở nàng; các quan niệm
tôn giáo của nàng rất lành mạnh và rất thanh khiết; ý thức ấy đem đến
cho tính cách của nàng một sắc thái hết sức bi tráng! Không, không,
ông sẽ chẳng bao giờ thuyết phục được tôi rằng cách suy nghĩ ấy là
của một tâm hồn dòng dõi cao sang.
“Bà ta cười, khi bà ta nhìn thấy cô bé tuyệt vọng bị cha nguyền
rủa! Bà ta cười, và đấy là một bà mẹ. Tôi xin nói với ông rằng người
đàn bà ấy chẳng bao giờ có thể là bạn của tôi: tôi xấu hổ vì bà ta đã
từng là bạn. Ông sẽ thấy rằng sự nguyền rủa của một người cha được
kinh trọng, một sự nguyền rủa dường như đã được ứng nghiệm ở
nhiều điểm quan trọng rồi, không thể là điều khủng khiếp đối với một
đứa trẻ thuộc tính cách ấy! Và biết đâu Thượng đế sẽ chẳng phê chuẩn
trong tương lai vĩnh cửu lời tuyên án của cha nàng?
“Bà ta thấy kỳ lạ là tôi đã khóc khi đọc tác phẩm này! Còn tôi
khi đọc đến những giây phút cuối cùng của cô bé ngây thơ ấy, lại luôn
lấy làm lạ tại sao những phiến đá, những bức tường, những viên gạch
vô cảm giác và lạnh lẽo tôi bước chân lên lại không xúc động và
không cùng với tôi than vãn. Lúc đó tất cả tối sầm xung quanh tôi; tâm
hồn tôi cũng đầy bóng tối; và tôi cảm thấy thiên nhiên như trùm trong
một tấm băng tang dày.
“Theo ý bà ta, đầu óc Clarisse chỉ nghĩ đến ăn nói huênh hoang,
và khi đã nghĩ ra được vài câu rồi, thế là nàng được an ủi. Xin thú
thật với ông, cảm thấy như thế và nghĩ như thế là một sự nguyền rủa
ghê gớm; ghê gớm đến nỗi thà rằng lúc nãy con gái tôi chết trong cánh
tay tôi còn hơn là biết nó bị nguyền rủa nhu thế. Con gái ơi!... Đúng
vậy, mẹ đã nghĩ như thế, và mẹ chẳng chối làm gì.
“Bây giờ ông hãy làm việc đi, hỏi con người tuyệt vời, ông hãy
làm việc đi, ông hãy hao tâm tổn trí đi: ông hãy nhìn cái kết thúc sự
nghiệp của ông ở vào tuổi mà những kẻ khác bắt đầu sự nghiệp của
