Thế theo ông, có sự khác nhau gì giữa một tên tartuffe với tên
Tartuffe?
NGƯỜI THỨ NHẤT
Viên tham tán Billard là một tên tartuffe, tu viện trưởng Grizel là
một tên tartuffe; nhưng hắn không phải là tên Tartuffe. Nhà tài chính
Toinard là một lão hà tiện, nhưng hắn không phải là lão Hà tiện. Lão
Hà tiện với tên Tartuffe đã được tạo nên theo mẫu tất cả các Toinard
và tất cả các Grizel trên thế gian; đó là những nét chung nhất và nổi
bật nhất của chúng, và đó không phải là bức chân dung chính xác của
người nào, vì vậy chẳng ai nhận ra mình trong đó.
Các hài kịch bay bổng và cả các hài kịch tính cách đều được
phóng đại. Sự giễu cợt trong xã hội là một lớp váng mỏng nó bay hơi
trên sân khấu; sự giễu cợt trong kịch là một vũ khí sắc bén sẽ gây đau
đớn ngoài đời. Đối với những con người tưởng tượng, ta không phải
nể nang như đối với những con người thật.
Văn trào phúng nhằm vào một tên tartuffe, còn hài kịch nhằm vào
tên Tartuffe. Văn trào phúng truy nã một kẻ xấu, hài kịch truy nã một
tật xấu. Nếu chỉ có một hay hai bà kiểu cách rởm, người ta chắc đã có
thể xây dựng thành một tác phẩm trào phúng, chứ không phải là một
hài kịch
Ông cứ việc đi ngay đến nhà La Grenée, hãy đề nghị vẽ Nàng
Họa, ông ấy sẽ tưởng đã đáp ứng yêu cầu của ông khi đưa lên tranh
một người phụ nữ trước giá vẽ, bút vẽ trong tay và bìa pha màu xâu
vào ngón cái. Hãy đề nghị vẽ Nàng Triết, ông ấy sẽ tưởng đã hoàn
thành khi vẽ một người phụ nữ ăn mặc lôi thôi, đầu tóc rối bù, tư lự,
đang đọc sách hoặc đang trầm ngâm, khuỷu tay tì trên bàn giấy, ban
đêm, dưới ánh sáng một ngọn đèn dầu. Hãy đề nghị vẽ Nàng Thơ, ông
ấy sẽ vẽ vẫn người phụ nữ ấy, sẽ quấn quanh đầu nàng một nhành
nguyệt quế, và sẽ đặt vào bàn tay nàng một cuộn giấy. Nàng Nhạc, sẽ
vẫn cứ là người phụ nữ kia với cây đàn thất huyền thay cho cuộn giấy.
