... Đã diễn thành công như nhau các vai Ariste trong Cô con nuôi,
Tartuffe trong vở hài kịch cùng tên, Mascarille trong Những ngón bịp
của Scapin, gã thầy cò Guillaume trong Hề kịch Pathelin...
NGƯỜI THỨ HAI
Tôi đã thấy ông ta.
NGƯỜI THỨ NHẤT
Và ông ta mang mặt nạ của những diện mạo khác nhau ấy làm
cho ông hết sức ngạc nhiên. Đó không phải là do tự nhiên đâu, bởi vì
tự nhiên chỉ ban cho ông ta diện mạo của ông ta; tất cả các diện mạo
khác là do nghệ thuật đem lại.
Phải chăng có một sự mẫn cảm giả tạo? Nhưng dù giả tạo hay
bẩm sinh, sự mẫn cảm không xảy ra trong tất cả các vai. Vậy phẩm
chất tự tạo hay tự nhiên nào làm nên diễn viên lớn trong các vai Lão
hà tiện, Tay cờ bạc, Kẻ nịnh hót, Anh chàng gắt gỏng, Thầy thuốc bất
đắc dĩ, con người ít xúc cảm nhất và nhiều vô luân nhất mà thơ ca
từng sáng tác nên, Lão trưởng giả học làm sang, Người bệnh tưởng và
Anh chàng mọc sừng tưởng tượng; trong Néron, Mithridate, Atrée,
Phocas, Sectorius và biết bao tính cách bi kịch hoặc hài kịch khác
trong đó sự xúc cảm đối lập hoàn toàn với tinh thần của vai? Khả năng
hiểu biết và sao chép tất cả mọi người một cách dễ dàng, ông cứ tin
tôi, ta đừng nêu lắm nguyên nhân làm gì khi chỉ cần một cũng đủ cho
tất cả mọi hiện tượng.
Khi thì nhà thơ đã cảm xúc mạnh mẽ hơn diễn viên, khi thì, và có
lẽ thường xuyên hơn, diễn viên đã cảm nhận mạnh mẽ hơn nhà thơ, và
không có gì thành thực hơn lời Voltaire thốt lên khi nghe cô Clairon
trong một vở kịch của ông ta: “Tôi đã làm ra cái đó thật ư?” Phải
chăng cô Clairon hiểu biết về cái đó sâu sắc hơn Voltaire? Ít ra, trong
lúc ấy, cái mẫu lý tưởng của cô, khi trình diễn, rõ ràng vượt xa cái mẫu
lý tưởng mà nhà thơ đã tự đặt ra cho mình khi sáng tác. Nhưng cái
mẫu lý tưởng ấy không phải là cô. Vậy cái tài của cô là gì? Cái tài
tưởng tượng ra một ảo ảnh lớn và sao chép nó theo thần hứng. Cô mô
