phỏng hoạt động, các hành vi, các cử chỉ của một con người đứng cao
hơn cô rất nhiều. Cô đã thấy được tiếng gầm của con thú là cái mà
Eschine chẳng bao giờ thể hiện ra nổi khi đọc lên một bài diễn từ của
Démosthène. Người đã bảo các đệ tử của Người: “Nếu cái đó làm cho
các ngươi kích động mạnh đến thế thì sự thể sẽ ra sao nếu audivissetis
bestiam mugientem
” Nhà thơ đã sinh ra con thú dễ sợ, cô Clairon
làm cho nó gầm lên.
Gọi là sự xúc cảm cái khả năng thể hiện một cách dễ dàng mọi
bản tính, kể cả những bản tính độc ác, có lẽ là một sự lạm dụng ngôn
từ quá đáng. Sự xúc cảm, căn cứ vào cái nghĩa duy nhất xưa nay người
ta vẫn gán cho thuật ngữ ấy, theo tôi, hình như đó là cái bản tính đi đôi
với sự yếu đuối của các lục phủ ngũ tạng mà nguyên nhân là tính chất
dễ động đậy của màng cách mô, tính chất mãnh liệt của trí tưởng
tượng, tính chất mong manh của các dây thần kinh, nó thiên về thương
xót, rùng mình, ngưỡng mộ, sợ hãi, bối rối, khóc lóc, ngất xỉu, cứu
giúp, chạy trốn, kêu la, mất trí, phóng đại, khinh bỉ, coi thường, chẳng
có ý niệm chính xác nào về cái thật, cái tốt và cái đẹp, thiên về bất
công, thiên về điên dại. Ông cứ cho tăng thêm lên những tâm hồn xúc
cảm, và thế là ông sẽ làm tăng thêm lên với cùng một tỷ lệ các điều
thiện và điều ác đủ mọi loại, những lời tán dương và các lời quở trách
quá đáng.
Các nhà thơ ơi, các bạn làm việc cho một công chúng tế nhị, ưu
uất và xúc cảm ư? Các bạn hãy tự thu mình trong những bi ca du
dương, êm dịu và xúc động của Racine; chắc là họ sẽ lảng tránh những
cảnh tàn sát của Shakespeare. Các tâm hồn yếu đuối ấy không thể nào
chịu đựng được những chấn động dữ dội. Các bạn hãy cố giữ đừng
đưa ra cho họ những hình ảnh quá mạnh mẽ. Nếu muốn thì cứ cho họ
xem
Đứa con giết cha, khắp người vấy máu,
