bốn trang đã thuật một cách đầy đủ, thuật có diễn tả việc nữ công tước đã
khiến ông quận vương trẻ phục tài như thế nào, đến nỗi muốn cử mình làm
thủ tướng, đã bắt ông đọc một bài thơ ngụ ngôn của La Fontaine như thế
nào, đã khó nhọc thuyết phục bà thái phi bỏ dự định truy tìm kẻ giết vua
chồng, cuối cùng ông hoàng trẻ phải hy sinh những tập hồ sơ để làm tốn
của ông mười mấy vạn francs, những tập hồ sơ ấy có khả năng đưa bà công
tước lên đoạn đầu đài. Bốn trang, lúc thì khoan thai, lúc thì hồi hộp lạ
thường!
Trong Tu Viện Thành Parme, sự việc trước chẳng cho đoán ra sự việc
sau. Các biến cố nối nhau một cách bất ngờ, không thể dự kiến, nhưng khi
xảy ra xong, mới thấy rất lôgic và không thể khác. Chúng ta đi từ khám phá
này đến khám phá khác. Nhà phê bình Charles de Brosses, người chủ
trương “ức đoán” chứ không khẳng định, còn cho rằng sự việc xảy ra cũng
bất ngờ đối với cả tác giả nữa. Stendhal viết theo cảm hứng, chứ không bố
cục trước một cách chặt chẽ. “Ông thích thú luôn luôn đem đối chứng
những nhân vật của mình, cũng như người ta cọ hai viên đá lửa để xem
những tia gì bật ra “(ức đoán, quyển II).
Stendhal viết ngắn gọn, cô đọng, chính xác và cố ý khô khan, ông ghét
lối viết bóng bẩy quanh co. Ông đi thẳng vào sự vật như ông đã nói. Ông
viết: “Khi viết Tu viện, để cho nhuần giọng, mỗi buổi sáng tôi đọc hai ba
trang Dân luật”. Dân luật của Napoléon là bộ sách được công nhận lời văn
sáng sủa rõ ràng, giản dị nhất. Ông cho văn chương của Satobrian giả văn
chương của những tay “bán thuốc dán”. Ông viết: Tôi làm đủ mọi cách để
cho khô khan… Tôi lo ngại chỉ viết nên một tiếng thở dài trong khi tưởng
đã ghi chép một sự thật”. Sự tự chủ, sự lạnh lùng và khô khan ở hình thức
giúp người đọc lĩnh hội bằng trí tuệ một cách bình tĩnh, thấu đáo, do đó có
thể tách rung động thẩm mỹ và rung động tình cảm ra. Bởi vậy, dù nói thế
nào, phải có trí thức, phải có thói quen suy nghĩ, phải hiểu đời, mới thấy
tiểu thuyết của Stendhal là hay.
