hóa cuốn tàn thư kia thành “một bức họa mười sải chiều dài, sáu sải chiều
cao, thực hiện với một sự tinh vi Hà Lan “(Balzac).
Thật vậy, Tu Viện Thành Parme là một bộ tiểu thuyết rộng lớn và sâu
sắc trong năm trăm trang; một tiểu thuyết về tình yêu và về chính trị, hai
chủ đề quấn quýt nhau, lồng vào nhau một cách hữu cơ, một tiểu thuyết vừa
hiện thực vừa lãng mạn, một bài thơ ca ngợi người đẹp, nghĩa là con người
biết muốn, biết say, sống hồn nhiên không giả dối, thông minh, yêu tự do,
hào hiệp, nhân ái, hình thức dễ ưa và cảnh đẹp, nhưng cũng là một bài thơ
châm biếm đối với chuyên chế, bạo quyền, ti tiểu, và sự giả dối, sự đầu cơ
tín ngưỡng có hệ thống của giáo hội, một tiểu thuyết tâm lý, tâm lý của
người yêu đương say đắm, tâm lý của những bạo chúa bảo vệ tính mạng và
uy quyền của mình, tâm lý của người hợm mình mà ngu dại, tâm lý của
những nịnh thần đam mê danh lợi… Cũng là một thứ tự truyện, không phải
tự truyện kể sự việc và diễn biến trong cuộc đời tác giả lần lượt theo thời
gian, mà tự truyện của con người tư tưởng, con người tâm hồn, con người
tính chất, con người ước mơ và mất hy vọng ở trong Stendhal. Bộ tam vị:
Fabrice, Gina, Mosca là cái nhất thể của Stendhal, ở trong một nhân vật đó
đều có một phần Stendhal: Gina là ý muốn, là sự thông minh, là ước mơ sắc
đẹp và tài hoa, ước mơ sự lỗi lạc xuất chúng có khả năng điều khiển người
chỉ bằng bản lĩnh của mình, Fabrice là sự sụp đổ về lý tưởng, cũng là sự sụp
đổ của tính hồn nhiên, lòng ham muốn sống, chỉ đuổi bắt hạnh phúc, yêu
đương. Mosca là người “chính khách sâu sắc, khuynh đảo châu Âu mà thâm
tâm viên lãnh sự tội nghiệp ở Civitavecchia kia muốn đạt tới" (Paul
Morand) và cùng đồng thời là một chính khách mất lý tưởng, chưa xác định
được một quan niệm về tổ chức xã hội thích đáng.
Muốn hiểu rõ tác phẩm cuối đời có tính chất tự tổng kết này phải hiểu
cuộc sống bên trong của Stendhal.
Stendhal lớn lên trong lúc nước Pháp sôi sục không khí cách mạng: 6
tuổi, Quốc dân đại hội họp, ngục Bastille, biểu tượng của chuyên chế, bị
