TUẤN, CHÀNG TRAI ĐẤT VIỆT - Trang 248

đang học giờ Sử Ký Pháp . Giáo sư Mariani giảng về cuộc Cách mạng năm
1848. Với giọng hùng hồn như diễn thuyết , ông đang kể lại những sự kiện
xẩy ra ở Paris , lúc thi sĩ Lamartine cầm cây cờ Tam-tài đứng trước tòa Ðô
Chánh hô hào dân chúng , thì ông Ðốc học Daydier đi giầy cộp cộp …từ
ngoài mở cửa bước vào . Ông giáo sư ngừng nói . Ông Ðốc đứng ngay giữ
lớp , với vẻ mặt trịnh trọng khác hơn mọi ngày , nhìn chăm chăm vào mặt
học trò, nói chậm rãi nhấn mạnh từng câu , từng chữ để cho học trò chú ý :
- J ai une nouvelle importante à vous annonncer. ..( tôi có một tin quan
trọng báo cho các trò biết …)
Ông ngưng một phút , rút trong túi áo ra một cặp kiếng lấy gắn vào sống
mũi (ông đeo một loại kiếng trắng gắn vào sống mũi chứ không có gọng )
rôì nói tiếp , đại khái , ý nghĩa như sau đây :
- Trước hết tôi báo tin cho các trò biết rằng Hoàng Ðế Khải Ðịnh mới chết ,
cách đây một tuần lễ …Cái chết ấy thật là một việc đau buồn cho nước An
nam và nước Pháp , bởi vì hoàng đế Khải Ðịnh là một người bạn lớn của
nước Pháp ( un grand ami de la France ) . Con trai của Ngài là hoàng tử
Vĩnh Thụy , du học ở Paris , hãy còn nhỏ tuổi qúa không thể nào thay thế
Vua Cha để cai trị dân . Tuy vậy nước Pháp có bổn phận bảo vệ nước An
nam không thể để trống cái ngai vàng ở Huế , vậy nên nước Pháp đã mời
hoàng tử Vĩnh Thụy về để kế vị Vua cha . Ngài sẽ nối ngôi nhà Nguyễn với
niên hiệu là Hoàng đế Bảo Ðại . Nhưng vì Hoàng đế còn nhỏ tuổi muốn
tiếp tục việc học ở Pháp , ngài là cậu học trò rất thông minh …
Ông Daydier tủm tỉm cười với ông giáo sư Mariani , rồi quay lại nói tiếp
với học trò :
-… và rất chăm chỉ , đáng làm gương cho học trò …ngài về nước để tang
cho Phụ Hoàng của Ngài , rồi sẽ trở qua Pháp để tiếp tục việc học . Vì thế,
Hội Ðồng Cơ Mật ở Huế mới thỏa thuận ký với nước Pháp một bản thỏa
ước , gọi là “ bản thỏa ước năm 1925 “ ( La Convention de 1925 ) để cải tổ
việc cai trị nước An nam cho mỗi ngày mỗi mở mang tiến bộ . Ðây để tôi
đọc xho các trò nghe nguyên văn bản “ hỏa ước“ đã ký kết giữa viện Cơ
Mật Huế , đại diện cho Hoàng Ðế Bảo Ðại, và quan Khâm Sứ Trung kỳ đại
diện Quan Toàn Quyền Ðông dương .