TUẤN, CHÀNG TRAI ĐẤT VIỆT - Trang 249

Dĩ nhiên bản Thỏa ước 1925 làm bằng tiếng Pháp và có những điều khoản
rõ ràng . Ông Daydier đọc hết từ đầu đến cuối trên tờ giấy in dài độ 1 trang
rưỡi . Ðây là vài chi tiết quan trọng nhất mà trò Tuấn nhớ rõ :
1. Trong thời gian vắng mặt Hoàng đế Bảo Ðại du học ở Pháp , triều đình
Huế sẽ do một hội đồng Nhiếp chính (Conseil de Régence ) điều khiển .
2. Hội đồng Nhiếp chính gồm các quan Cơ Mật Ðại thần , đại diện Triều
đình , vị Chủ tịch Tôn nhơn Phủ đại diện Hoàng Phái , và quan Khâm Sứ
Trung Kỳ , đại diện Nhà Nước Bảo Hộ .
3. Hội đồng Nhiếp chính do quan Khâm sứ Trung kỳ chủ toạ
4. Các việc hành chính quan trọng đều do tòa Khâm sứ trực tiếp điều khiển
vơí sự thỏa thuận của Hội đồng Nhiếp chính .
5. Hội đồng Nhiếp chính đảm nhiệm về việc cúng tế , việc quản trị các
cung điện Hoàng gia , việc cấp phát các sắc Thần ,v.v…
Và các chi tiết khác không quan trọng .
Ðọc hết bản Thỏa ước , ông Ðốc học bảo :
- Các trò về nhà nói laị cho cha mẹ của các trò rõ về sự nước Pháp lúc nào
cũng chăm lo mở mang và dìu dắt nước An nam trên con đường văm minh
tiến bộ . Chỉ những kẻ ngu xuẩn và những kẻ bạc nghĩa vong ơn mới không
biết những ân huệ của nước Pháp . Các trò về hỏi lại cha mẹ của các trò về
tình hình của nước An nam trước khi nước Pháp đem văn minh qua đây ,
trước đây chừng mười năm thôi , rôì các trò so sánh với nước An nam ngày
nay thì các trò sẽ biết người An nam mang ơn nước Pháp những gì .
Ông Daydier nói đến đây thì vừa trống đánh ra chơi , ông chào ông giáo .
Học trò đều đứng dậy , đợi ông đi ra rồi mới ùa ra sân chơi . Chỉ tội cho lớp
Ðệ Tam Niên , cạnh lớp của Tuấn , đến phiên phải ở lại để nghe ông Ðốc .
Học trò ra chơi , không còn nhớ ông Ðốc đã nói những gì . Bản “
Convention de 1925 “ bằng tiếng Pháp , họ hiểu hết nhưng rốt cuộc không
hiểu gì cả . Hiểu nghĩa những câu những chữ , nhưng nào có hiểu được tại
sao có cái “ Convention “ấy , và tại sao ông Ðốc đem nó đến từng lớp đọc
cho học trò nghe ? Chuyện đâu đâu ở Huế , chuyện Vua với Tây , có ăn
thua gì đến học trò ?
Ngay như vua Khải Ðịnh chết , trước đó 6,7 hôm mà hầu hết học trò cũng