TUẤN, CHÀNG TRAI ĐẤT VIỆT - Trang 283

Những người làm “ quốc sự “ chống Pháp và chống Vua An nam đều bị
đày đi đến nơi ngục thất nguy hiểm đã kể trên hoặc bị gông cùm tại các lao
tỉnh, bị tra tấn đánh đập tàn nhẫn do lũ “ Thanh Tra Mật Thám “ An Nam .
Hâù hết là những trí thức trung lưu, tuổi từ 20 đến 30, họ thuộc về các
thành phần dưới đây :
Một số là Thông Phán các Toà Sứ và các sở Nhà Nước Bảo Hộ. Họ là
những công chức giúp việc cho Hành Chánh Pháp đắc lực nhất .
Ðồng sĩ Bình ờ Trung kỳ, Ký Con ở Bắc Kỳ, là những nhân vật điển hình
cho lớp người này .
Các thầy Trợ giáo ( nay là giáo sư Trung học ) đã đỗ Diplôme d’ Etudes
Primaires Supérieures Franco Indigènes ( Cao đẵng Tiêủ học Pháp Việt ),
hoặc học lực tương đương . Số này rất đông, và là những phần tử ưu tú nhất
trong giáo giới An nam lúc bấy giờ . Một vài nhân vật điển hình như : Ðào
Duy Anh, Tôn Quang Phiệt ( Trung Kỳ ), nhà văn Lan Khai, Nhượng Tống
( Bắc Kỳ ), Lê Văn Huấn ( Nam Kỳ ) v..v…
Một thiểu số ,--tối thiểu --sinh viên Trường Cao Ðẵng Ðại Học Ðông
Dương, Hà Nội, là nơi đào tạo các lớp gọi là Thượng lưu trí thức : y sĩ, đốc
học, cử nhân Luật, cao đẳng Thương Mãi, v.v…, như : Nguyễn Thái Học,
Hồ Văn Mịch, Ðặng Thái Mai, v.v…
Những thanh niên trí thức làm những nghề nghiệp tự do, phần nhiều là giáo
sư tư thục, viết báo, viết văn, như Vũ Đình Duy (Hà Nội), Nguyễn An
Ninh, Tạ Thu Thâu, Trần Văn Thạch, Phan Văn Hùm ( Saigon ), Bửu Ðình
( Huế) .
Sau cùng hết là nam nữ học sinh các trường Collèges ( Trung Học Pháp
Việt ) ở Hà nội, Nam Ðịnh, Vinh, Huế, Qui Nhơn, Saigon, Cần Thơ .
Các thành phần học sinh ưu tú từ 16 đến 20 đều tập trung ở trường Trung
Học Hà nội, gọi là Trường Bưởi ; -- (ở làng Bưởi ) – danh từ chính thức là
Collège du Protectorat
( Trường Trung Học bảo hộ ), và hai trường Trung Học Nam Định, Hải
Phòng . Hầu hết những thanh niên cách mạng Bắc Kỳ sẽ hoạt động hăng
hái nhất sau này đều ở ba học đường ấy mà ra .
Ở Trung Kỳ, Trường Collège de Vinh, là nơi tập trung các thanh niên học