TUẤN, CHÀNG TRAI ĐẤT VIỆT - Trang 463

các nhà kỹ nghệ, các công chức cao cấp “ trí thức thượng lưu, đốc phủ sứ
v.v… " hầu hết là có quốc tịch Pháp. Ngoài Bùi Quang Chiêu, Kỹ sư Cầu
cống là chủ tịch, và Nguyễn Phan Long, nghị viên và nhà báo, đảng Lập
Hiến còn có những đảng viên danh tiếng như Nguyễn Phú Khai, Trương
Văn Bền, Lê Quang Liêm, tự Bảy,v.v…
Tờ báo của họ là La Tribune Indigène sau đổi lại là La Tribune Indochinois.
Nguyễn Phan Long còn làm chủ nhiệm tờ L’ Echo Annamite, từ sau năm
1945 được đổi lại là L’ Echo du Vietnam.
Chương trình hoạt động của đảng Lập Hiến chỉ nhằm mục đích bảo vệ
quyền lợi tinh thần và vật chất giới tư bản Nam kỳ.
Hai, là nhóm Cộng sản Ðệ Tam và Ðệ Tứ Quốc tế, tranh đấu cho giới thợ
thuyền.
Hai nhóm cộng sản này là đôi anh em thù địch lẫn nhau, thường chống
nhau quyết liệt trên các báo ngôn luận của họ. Họ tố cáo lẫn nhau là tay sai
của đế quốc, và trong các cuộc tranh luận Hội đồng thành phố, họ bút chiến
và đấu khẩu rất kịch liệt, gây ra không khí vô cùng sôi nổi. Giới thợ thuyền
thấy bên nào nói hay, nói khéo là họ theo.
Ngoài ra, “ Hội kín Nguyễn An Ninh “ là một phong trào tuy cũng khuynh
hướng về thợ thuyền và nông dân, nhưng có tính chất quốc gia hơn là quốc
tế. Một phong trào cách mạng địa phương mà cả Ðệ Tam lẫn Ðệ Tứ quốc tế
đều cố tìm cách khai thác và thu phục để lợi riêng cho họ. Tờ báo của
Nguyễn An Ninh là La Cloche Fêlée mà sáng lập viên là một người Pháp
tên là Dejean de la Batie, và quản lý là một người Pháp gốc Nga.
Từ khi Nguyễn An Ninh bị tù, hội kín của ông bị tan rã. Hội kín Nguyễn
An Ninh cũng như đảng Lập Hiến Ðông Dương đều hoạt động riêng biệt
trong giới hạn Nam kỳ của Pháp và hoàn toàn bị cấm ở Trung Kỳ và Bắc
Kỳ.
Tất cả các hoạt động chính trị ở Saigon đều náo nhiệt hơn ở Hà Nội và
Huế, vì thủ đô Nam kỳ được hưởng chế độ tự do hơn, nhưng chỉ ở trên bề
mặt mà thôi. Như những đợt sóng xao động trên mặt biển, không có sóng
thần vùng dậy ở bể sâu.
Thỉnh thoảng có những trận bão lớn làm cho biển động, nhưng không có “