TUẤN, CHÀNG TRAI ĐẤT VIỆT - Trang 478

muộn hơn năm sáu năm, ở Nhật Bổn và Trung Hoa cũng có phong trào thơ
mới, ở Indonésia cũng có phong trào Thơ mới. Chỉ trừ ở Thái Lan, Cao
Miên, Lào, tình hình văn nghệ vẫn duy trì như cũ, bị ứ đọng lại vì thiếu
điều kiện phát triển. Duy có Phi luật Tân ảnh hưởng của Portugal (Bồ đào
Nha), đã in sâu vào tiềm thức dân tộc từ lâu năm hơn, kế tiếp lại chịu ảnh
hưởng của Hoa kỳ, nên Văn nghệ Phi luật Tân ở trong tình trạng đặc biệt
hơn.
Có thể nói rằng dưới hấp lực của các chuyễn động Tây phương, địa lý văn
nghệ (la géographie littéraire et artistique) của các xứ ở vùng Ðông Nam Á
đều ghi nhận một trào lưu cải tiến tự nhiên và không tránh khỏi. Chính trào
lưu ấy cũng đã thay đổi ít nhiều bề mặt, đảo lộn ít nhiều bề sâu, của tư
tưởng văn nghệ An nam mới …
Tuấn theo sát các phong trào Văn nghệ đang nhóm dậy từ năm 1933-1934
tại Hà Nội.
Dù muốn dù không, Hà Nội cũng là nơi tụ hợp của các văn nghệ sĩ trẻ tuổi
của thế hệ say sưa với nhiệm vụ thiêng liêng của họ.
Người Pháp lúc bấy giờ cũng phải nhìn nhận rằng Saigon là kinh đô thương
mãi (Capitale commerciale), Huế là kinh đô cổ kính của Nam triều
(Capitale Impériale), Hà Nội là kinh đô trí thức (Capitale Intellectuelle).
Nói như thế không phải là thời Pháp thuộc, Hà Nội không chú trọng về
thương mãi, Saigon không có hoạt động về văn hoá. Nhưng ai cũng thấy rõ
rằng Saigon là trung tâm điểm rộn rịp nhất của các hoạt động kinh tế và
thương mãi, các nhà máy lớn của ngoại quốc, các hãng xuất nhập cảng lớn
giao dịch khắp các thị trường quan trọng của thế giới. Saigon lại là một nhà
máy lúa gạo vô tận để tiếp tế cho cả Trung, Bắc kỳ trong nhiều năm mất
mùa hay đói rét. Trái lại, hoạt động văn hóa ở Saigon không được thịnh
hành. Nếu có chăng cũng chỉ được coi gần như là một xa xí phẩm.
Các văn nghệ sĩ nổi tiếng trong nước không hẹn nhau mà lại gặp gỡ nhau ở
Hà Nội nhiều hơn cả. Hầu hết các tác phẩm văn chương được dân chúng
toàn quốc từ Bắc vào Nam hoan nghinh nhất, được đọc say mê, và bán
chạy nhất bất cứ ở tỉnh nào của Bắc kỳ, Trung kỳ, hay “ Nam kỳ lục tỉnh
“đều xuất bản tại Hà Nội, do các nhà Thơ, nhà Văn tập trung ở Hà Nội.