TUẤN, CHÀNG TRAI ĐẤT VIỆT - Trang 535

thuật của môn Kịch .
Anh chị em kịch sĩ xin phép ông cho họ giữ lại danh hiệu Ðoàn , và họ tự
động đi diễn Kịch rộng rãi trong dân chúng. Nhưng rất tiếc họ vẫn không
đạt được mục đích tốt đẹp ấy .
Tại Hà Nội , Nam Ðịnh , Hải Phòng , mặc dầu có sự ủng hộ triệt để của báo
chí , và số khán giả có phần đông hơn ở Saigon gấp ba lần , nhưng họ vẫn
không gặt được kết quả khả quan về tài chánh . Không đủ tiền sở hụi , và
khán giả phần nhiều là trí thức có Tây học , chỉ đông đảo trong hai đêm đầu
.
Trong thời gian đó và tiếp tục về sau , ban Kịch Vi Huyền Ðắc ở Hải Phòng
, ban Kịch Tinh Hoa của Thế Lữ và Ðoàn Phú Tứ ở Hà Nội , cũng không “
sống “được lâu trong sự lãnh đạm của công chúng .
Dù sao , Tuấn cũng thấy rằng Claude Bourrin và đoàn Kịch Bắc kỳ của ông
gồm toàn nghệ sĩ bổn xứ , và đóng vai trò tiên phong rất xứng đáng về môn
thoại kịch trong Văn học sử Việt Nam cận đại .
Tuấn có quen với ông Abadie, làm lục sư ( greffier ), tại Toà Án Hà Nội,
một người Pháp theo đạo Cao Ðài. Sự quen biết này có một nguyên do
không ngờ.
Năm 1936, Tuấn có làm chủ nhiệm kiêm chủ bút một tờ tuần báo Pháp ngữ,
chuyên về chính trị, xã hội và văn hoá. Trong hai số liên tiếp, Tuấn có viết
một bài xã thuyết dài tám cột trang nhất, công kích chế độ thuộc địa của
Pháp ở Ðông Dương, và kêu gọi dẹp bỏ triều đình Huế. Theo thể lệ báo chí
Pháp hồi đó được “ tự do ngôn luận “.
Tờ báo không bị kiểm duyệt, không bị đóng cửa, mọi công đàn đều được tự
do phát biểu ý kiến của mình. Nhưng Tuấn bị triều đình Huế và phủ Thống
sứ Bắc kỳ truy tố ra toà án Pháp tại Hà Nội về tội “ xúc phạm đến an ninh
quốc gia, và chủ quyền người Pháp ở Ðông dương ( atteinte à la sécurité
nationale, et à la souveraineté francaise en Indochine ) chiếu theo đạo luật
báo chí Pháp tháng Juillet 1889.
Tuấn không có tiền thuê luật sư. Ông Abadie phụ trách về hồ sơ của Tuấn,
vả có cảm tình riêng với Tuấn, một chàng trai hăng hái vì tuổi trẻ nhưng
không có hành động nguy hiểm nên có giới thiệu Tuấn đến luật sư Lambert,