Chết đuối vớ phải bọt – Bọt là bọt nước. Chết đuối thấy vật nổi lên
mặt nước tưởng là ván gỗ hay cái cọc, vội giơ tay vớ lấy, mong khỏi chết,
ai ngờ vớ phải cái bọt nước. Người ta thường mượn câu này để nói gặp cơn
hoạn-nạn, dựa vào người khác mong họ cứu giúp cho, ai ngờ họ cũng khốn-
khổ như mình, chẳng giúp được mình việc gì.
Chết trâu lại thêm mẻ rìu – Nhà có con trâu chết đã hại rồi. Khi đem
con trâu chết làm thịt lại phải đưa cái rìu ra để bà con anh em chặt sừng
trâu, bửa sọ trâu. Không dè cái rìu lại bị mẻ vì sọ trâu rắn quá. Thành ra đã
thiệt con trâu lại thiệt thêm cái rìu. Đó là nghĩa đen. Nghĩa bóng câu này có
ý nói : đã thiệt đàng này lại tổn thêm đàng khác, đã gặp nạn nọ lại thêm nạn
kia, đã thua kiện phải tù tội lại mất thêm tiền, đã chết mất người lại tốn tiền
làm ma… Ý nghĩa cũng tương-tự câu « Họa vô đơn chí » nghĩa là cái hại
không bao giờ đến một mình, cái hại nọ kéo theo cái hại kia.
Chỉ tay năm ngón – Chỉ tay một ngón (ngỏn tay trỏ) là trỏ đường,
bảo lối cho người ta đi. Chỉ-tay cả năm ngón tức là chỉ bằng cả bàn tay thì
cái cử-chỉ đó không phải là đề trỏ giúp đường lối nữa. Cử-chỉ đó nhấn
mạnh một lời quở-mắng nghiêm-khắc, một mệnh-lệnh sai khiến quả-quyết
của người trên đối vói người dưới. Vậy chỉ tay năm ngón có nghĩa là quở-
mắng sai khiến, bắt buộc người dưới phải vâng theo lệnh mình. Người quen
chỉ tay năm ngón là người xưa nay chỉ quen làm thầy người ta, không chịu
làm người dưới ai. Điều đó đáng chê, vì có biết làm người dưới mới làm
được người trên, có biết vâng lệnh thì sau mới biết ra lệnh.
Chim tìm tổ, người tìm tông – Chim tìm về tổ, người thì tìm tổ-tông.
Tông đây là tổ tông, tức là người đã sinh ra ông bà cha mẹ mình. Câu này
lấy chuyện con chim biết tìm tổ, để khuyên người ta nên biết tìm tổ-tông
mà thờ phụng vì không tổ-tông thì không có mình.
Chó chê mèo lắm lông – Mèo với chó đều nhiều lông. Vậy mà chó lại
chê rằng mèo lắm lông hơn chó. Người ta thường mượn câu này để chê
người chỉ biết phê-bình người, còn mình thì tự cho không có gì là khuyết
