nần” ai hết. Có nền khoa học và cũng có các nền triết học. Và dĩ nhiên,
không có một nền triết học nào được thiết lập từ con số không; nhà triết học
chịu những ảnh hưởng, gặp những vấn đề do những người khác đặt ra.
Nhưng mỗi hệ thống chỉ có thể được phê phán từ bên trong, chứ không thể
bằng cách dựa vào những dữ kiện bên ngoài. Người ta có thể phát hiện rạ
những mâu thuẫn, thiếu sót, bất cập của nó, chứ không thể đối lập với nó
những sự kiện do những người khác xây dựng nên. Quả vậy, ngay từ đầu,
có cái mà Bergson gọi là một “trực giác triết học”, mà người ta cũng có thể
xác định là một kinh nghiệm bản thể luận, điểm xuất phát của một thế giới
quan.
Trực giác ấy là một sự hiển nhiên sâu xa không thể phủ nhận. Đối
chiếu với những nền triết học mới, nhà triết học có thể chấp nhận một số
phương diện của chúng và đi tới chỗ đặt ra cho mình những vấn đề mới;
nhưng vẫn không bỏ rơi điểm xuất phát của mình. Nếu có thêm, có bớt, có
sửa chữa, thì bao giờ cũng theo một viễn cảnh của chính mình, mà đối với
viễn cảnh này, mọi viễn cảnh khác đều xa lạ tới mức người khác không bao
giờ có thể vượt xa họ, đánh giá thấp họ, nói trái ngược họ.
Thông thường, tư duy họ phong phú lên theo tuổi tác. Họ có trực giác
độc đáo trong tuổi thanh xuân hay trong tuổi trưởng thành, trừ trường hợp
Kant ngoài 50 tuổi. Muốn nắm bắt được những mối quan hệ của trực giác
này, họ cần có thời gian vì họ không nhằm cái gì khác là nắm bắt được
những mối quan hệ của con người − với tư cách chủ thể − với toàn bộ thế
giới. Đó là một chương trình không bao giờ khô cạn. Một khi một cấu trúc
đã hoàn thành, nhà triết học lùi lại một bước để có thể phê phán nó, và đi
tới chỗ đặt cho mình những vấn đề mới, tìm ra những giải pháp khác. Đã
từng có một trường hợp bước tiến bị chính tính chất của công trình ngăn
chặn lại: đó là trường hợp Hegel mà hệ thống tự khép kín lại khi ông vào
khoảng tuổi 60. Ông tự đặt mình vào phần cuối lịch sử, đinh ninh đã phản
ánh triệt để giống đời. Sự nghiệp hoàn thành không cho phép một quá trình
phát triển mới và sự phủ nhận chỉ có thể xảy ra từ bên ngoài, ở tất cả những
người khác, hệ thống vẫn mở và, dù tuổi già không phải là lớp tuổi phong
