con người bà sống ở những nơi trống vắng ấy”. Bà ngẫm nhìn chúng mà
không nghĩ tới gì hết, và lại chìm đắm vào cái uể oải của tuổi già lão. Thỉnh
thoảng có những ký ức đến với bà, nhưng “không liên tục, từng mảnh một”.
Một vài ký ức làm se lòng bà và bà rơi lệ; sau đó, bà kinh ngạc tự hỏi mình
vì sao mình khóc. “Bà sống như thể không có phần dự riêng của mình vào
cuộc sống”.
Đêm tối là cả một nỗi đày đọa. Trong ngôi nhà cũ kỹ, hẻo lánh này, bà
sợ hết tất cả: sợ không khí im lặng, sợ cảnh tối tăm, sợ tiếng động, ánh sáng
và bóng tối. Sáu giờ sáng bà ngủ dậy, rã rời. Bà ăn ít và không ngon miệng.
Bà không chịu được lạnh. “Bà càng yếu thì nguyện vọng muốn sống càng
mạnh. Hay nói đúng hơn... Nguyện vọng muốn hưởng thụ những cảnh êm
đềm, kết hợp với sự vắng bóng hoàn toàn cái ý nghĩ muốn chết. Ngày
trước, bà sợ cái chết; giờ đây; hình như bà hoàn toàn quên cái chết. Bà ước
mong tất cả những gì bà từng khước từ... Thói lắm mồm, lối lấy lòng một
cách vụ lợi, thói phàm ăn, phát triển ở bà với một sự nhanh chóng kỳ lạ”.
Bà mơ ước những món ăn ngon trước kia bà từng ăn ở Golovlev, nghĩ tới
những tiện nghi trong nhà: “Cuộc sống ở đấy thật đẹp đẽ”. Dần dà bà
không còn sức giận hờn con trai nữa. ”Quá trình chuyển từ thái độ độc
đoán, bực dọc sang phục tùng, nịnh bợ chỉ còn là vấn đề thời gian... Judas...
Đột nhiên không còn đáng ghét nữa”. Những sự xúc phạm này tự bản thân
chúng rơi vào quên lãng và Arina Pétrovna bước những bước đầu tiên để
hòa giải. Bà hỏi xin con trai các sản phẩm ở Golovlev − nấm, cá, gia cầm −
và anh ta mời bà tới ăn những thứ đó ở nhà mình, Arina Pétrovna nhận lời
và thường tới ăn ngon và ngủ yên trong đêm. Bà tỏ ra rất dễ thương với
người vợ kế của Judas: ba người cùng nhau chơi bài. Cuối cùng, bà ở lại
sống ở nhà người con trai vốn bị bà hết sức ghét bỏ ấy và chết ở đấy.
Chúng ta thấy cần triệt để loại bỏ một thiên kiến: thiên kiến cho rằng
tuổi già mang lại sự yên tĩnh. Từ thời Cổ đại, người lớn cố gắng có quan
niệm lạc quan chủ nghĩa về cuộc sống con người; quy cho những lớp tuổi
không phải lớp tuổi của mình những phẩm chất lớp tuổi này không có; sự
thơ ngây cho trẻ em, sự thanh thản cho người già. Họ muốn cho phần cuối
