Hai cô cháu gái muốn bỏ đi. Họ hết sức kinh ngạc khi thấy người bà
chấp nhận yêu cầu của mình không chút giận dữ. Trước hết, vì thể lực sút
kém, nên tính độc đoán cũng giảm bớt; nhưng cũng vì − như đôi khi vẫn
xảy ra − tuổi già thất vọng mở rộng tầm suy nghĩ của bà: “Không phải chỉ
có riêng sự yếu đoán vì tuổi già tác động tới sự biến đổi này, mà cả sự hiểu
biết một cái gì đó tốt đẹp hơn và công bằng hơn. Những đòn cuối cùng của
số phận không phải chỉ làm bà đau đớn không thôi; chúng còn soi sáng,
trong “đường chân trời tinh thần” của bà, một vài ngóc ngách cho tới lúc
bấy giờ, rõ ràng tư tưởng của bà chưa bao giờ thâm nhập”. Sau khi hiểu
được, dưới ánh sáng của một hiện tại thảm thương, tính chất chính đáng
của một vài nguyện vọng, bà không còn đủ sức chống lại chúng nữa và để
hai cô gái ra đi.
Nhưng giờ đây, xung quanh bà là một cảnh trống rỗng không sao chịu
đựng nổi. Bà cảm thấy “bỗng nhiên mình được hưởng một quyền tự do vô
tận, vô tận tới mức bà chỉ thấy trước mắt mình một khoảng trống rỗng”. Bà
cho bịt kín lại nhiều căn buồng, chỉ để lại hai phòng, cho người ở thôi việc,
trừ hai bà già. “Cái cảm giác trống rỗng chẳng bao lâu thâm nhập vào tận
hai căn phòng, nơi bà đinh ninh mình có thể chống chọi lại cái trống vắng
ấy. Một nỗi cô đơn vô phương cứu chữa và một cảnh nhàn rỗi buồn bã, đó
là kẻ thù bà phải đối mặt... Chẳng bao lâu, theo sau chúng, là sự phá hoại
về cơ thể và tinh thần, một sự phá hoại tàn bạo, nhất là vì cuộc sống vô
công rồi nghề khó có sức chống đỡ... Bà từng làm phiền, làm mệt mọi
người, và giờ đây, chính bà chán ngấy tất cả mọi người, mọi việc”. Vốn xưa
kia hết sức năng động, giờ đây, bà rơi vào cảnh nhàn rỗi đến não nề, “dần
dà làm suy sụp ý chí và đưa tới những thiên hướng mà chỉ vài tháng trước,
dù có nằm mơ, Arina Pétrovna cũng không thể tưởng tượng nổi. Người phụ
nữ cường tráng và thận trọng ấy mà không một ai nghĩ tới chuyện gọi là
một bà già, từ nay, là một sự tàn tạ không có quá khứ, cũng không có tương
lai, mà chỉ có giây phút trước mắt phải sống”. Bà ngủ gà ngủ gật hầu như
suốt ngày. “Rồi bà giật nảy mình, thức dậy và, một lúc lâu, không có một ý
nghĩ cụ thể nào cả, đăm đăm nhìn ra chốn xa xăm... Phần tốt đẹp nhất trong
