chính hoàn cảnh của họ kêu gọi sự phản kháng. Một nét nổi bật ở những
người trong nhà thương điên − nhất là nam giới − là sự dơ bẩn. Nhưng sao?
Người ta đã coi họ là đồ bỏ đi, sao họ còn phải tuân thủ quy tắc vệ sinh,
quy tắc cuộc sống tử tế? Đối với người thân, hận thù khiến họ có những
hành vi có thể tỏ ra là vì bệnh thần kinh và thực ra là thái độ gây gổ hay tự
vệ. Một ông già đi nằm và không chịu dậy nữa vì lấy cớ đau khớp; nhưng
thực ra, do một vụ bất hòa với con cái. Một ông già khác bị con không cho
tham dự công việc, bèn bỏ ra đi dạo, trần truồng, ngoài vườn; qua sự trần
truồng này, ông muốn tượng trưng cho sự tước đoạt người ta bắt ông phải
chịu − giống như vua Lear cởi bỏ quần áo −. Bỏ ăn, không chịu ra ngoài,
không chịu tắm rửa, làm những điều bất lịch sự, thường là những cách yêu
sách. Hiện tượng bất bình thường người ta thường gặp ở người già; thói đi
lang thang, cũng vậy. Vì ở nhà không có một vai trò theo ý muốn, người già
bỏ đi lang thang suốt ngày, không báo cho gia đình biết: họ không biết
mình tìm kiếm cái gì, nhưng tạo cho mình cảm giác đi tìm kiếm. Bằng cách
ấy, họ chỉ cho người thân thấy họ không cần đến những người ấy và họ
thích thú nghĩ mình gây nên cho những người này những mối lo lắng.
Có một cảnh miêu tả rất đáng chú ý về tuổi già của nữ giới trong Gia
đình Golovleov của Saltykov-Chtchédrine; tấn bi kịch của Arina Pétrovna,
chính là tấn bi kịch mà vua Lear và ông già Fouan trong Đất, bi kịch
thường là của nam giới; tấn bi kịch của sự tước đoạt. Với cảm hứng bắt
nguồn từ một hay nhiều mô hình có thực − bắt gặp trong gia đình mình −
nhà tiểu thuyết Nga miêu tả hết sức sống động và sâu sắc thái độ phản ứng
của nữ nhân vật của ông.
Là chủ đất, cay nghiệt với người khác và đối với cá bản thân mình,
biển lận đến cùng cực, Arina Petrovna, từ lúc còn trẻ, chỉ sống để mở mang
cơ nghiệp. Bà ta đã thành công, bằng chính những giọt mồ hôi của mình,
chịu đựng những nỗi vất vả và thiếu thốn to lớn. Hoang mang trước tình
hình nông nô được giải phóng, không còn biết tổ chức cuộc sống ra sao
nữa, bà đem chia tài sản cho con cháu; hai người con trai của bà và hai đứa
cháu gái, con của một người con gái đã qua đời, tuy tuổi tác chưa làm sức
