tối. Ông vẫn giữ nguyên vẹn trí óc, tính cách vẫn bất khả chiến thắng: vì
lòng yêu thương đối với vợ và nhất là đối với con gái là Anna, ông không
cho phép mình tự sát, tỏ rõ một tinh thần dũng cảm và vị tha lớn lao. Ông
mất năm 1939. Ông trải qua ba mươi lần phẫu thuật tính từ 1923.
***
Chateaubriand căm giận tuổi già của mình. Ông nói: “Tuổi già là một
cảnh đắm tàu”. Từ tuổi 30, ông đã sợ tuổi già. Lúc còn trẻ, ông từng than
vãn: “Khốn khổ cho tôi, không thể già nhưng vẫn cứ già mãi”. Trong
những năm cuối đời, ông không khác bao nhiêu con người ông vốn trước
kia. Ông luôn luôn giao thoa giữa một tham vọng say mê và thái độ khinh
miệt của cải trên đời. Ông than phiền hễ đụng tới đâu là biến đổi mọi thứ
thành tro tàn tới đấy. Hễ dục vọng được thỏa mãn là ông chán chường. Dù
đam mê hay thất vọng, bao giờ ông cũng tìm cách biểu dương cái tôi của
mình. Tuổi già của ông phù hợp với sơ đồ ấy nhưng màu sắc sẫm hơn.
Ông căm giận sâu sắc dòng họ Bourbon đã tỏ ra vô ơn đối với mình.
Là Quốc vụ khanh năm 1816, ông bị huyền chức vì công kích đạo dụ ngày
5 tháng chín trong cuốn Vương quyền theo Hiến chương. Trong các bài báo
trên tờ Người Bảo thủ, ông đấu tranh gay gắt chống Decazes, làm ông này
bị đổ. Là thủ lĩnh chính thức của “phái quân chủ cực đoan”, ông được chính
phủ cử làm đại sứ ở Berlin. Năm 1821, ông lại có tên trong danh sách Quốc
vụ khanh và được cử làm đại sứ ở Luân Đôn. Được bổ nhiệm làm đại sứ
đặc mệnh toàn quyền tại Đại hội Vérone − khiến ông hết sức hoan hỉ -, lúc
trở về, ông trở thành bộ trưởng Ngoại giao. Nhưng Louis XVIII và Villèle
ghét ông. Thay vì ủng hộ ở Viện nguyên lão một dự án luật do Villèle đệ
trình về chuyển đổi chứng khoán, ông giữ im lặng và dự luật bị bác bỏ.
Người ta cho là ông muốn đánh đổ Villèle, và Louis XVIII trục xuất ông.
Muốn đẩy ông đi xa, người ta cử ông đi làm đại sứ ở La Mã. Lòng đầy hận
thù, ông nghĩ chế độ quân chủ bị sụp đổ là vì không nghe theo những lời
khuyên của ông. Năm 1830, ông lại làm bộ trưởng; ông không chịu tuyên
thệ với Louis-Philippe: “Chẳng may tôi không phải là một con người của
hiện tại, tôi không muốn đầu hàng trước của cải”. Ông từ bỏ chức vụ và
