học: vở bi kịch Moise của ông được trình diễn và đón nhận với những tràng
cười; trước sau, nó được đưa lên sân khấu năm lần.
Về thể chất, ông đã suy yếu nhiều. Năm 1834, Lamennais viết: “Đã
mười năm, tôi không gặp ông ấy. Tôi thấy ông thay đổi và già đi một cách
kỳ lạ”. Ông cảm thấy mình lạc vào một thế giới không phải là của mình
nữa. Ông viết một cách xót xa: “Người già ngày trước ít khổ sở hơn; xa lạ
với tuổi trẻ, nhưng không xa lạ đối với xã hội. Giờ đây, một người kéo dài
tuổi già trong thiên hạ thì chứng kiến cái chết chẳng những của những con
người, mà cả của những quan niệm: nguyên tắc, tập tục, biến cố, niềm vui,
nỗi khổ, tình cảm, không có gì giống như những gì họ đã từng biết. Họ
thuộc một chủng tộc khác loài người họ đang cùng chung sống”. Không có
người già nào nói thẳng ra như ông lòng thù hận đối với tuổi trẻ. Trong
phần hai cuốn Tình yêu và tuổi già, ông để cho nhân vật René nói trong lúc
già lão: “Quang cảnh hạnh phúc của những thế hệ mới lớn lên quanh tôi
khiến tôi ghen ghét hết sức nanh nọc; giá có thể tiêu diệt họ, tôi đã tiêu diệt
trong hận thù và thất vọng”. Bị mù quáng vì hận thù, trong một bức thư viết
năm 1834, ông tuyên bố nền văn học đã hoàn toàn chết ở Pháp.
Ông khước từ khoản trợ cấp nguyên lão nghị viện do Charles X tặng
và rơi vào tình trạng túng thiếu khủng khiếp. Năm 1836, ông quyết định
bán trước cuốn Hồi ký di cáo cho một hội buôn hùn vốn. Từ đó, ông sống
phong lưu trong ngôi nhà ở phố Le Bac, gần nhà bà Récamier. Đã từ lâu
ông không còn tình yêu đối với bà nữa. Bà từng yêu ông say đắm − tuy rất
có thể không phải là tình nhân của ông
. Giữa họ với nhau có một tình
bạn rất thắm thiết. Ông có cuộc sống rất mực thước: ngủ dậy lúc sáu giờ, ăn
sáng với vợ, làm việc suốt cả buổi sáng với các thư ký. Buổi chiều, đến nhà
bà Récamier. Cuộc đời tình cảm của ông không vui. Giữa bà de
Chateaubriand với ông, sự bất hòa có khi đi tới chỗ hận thù. Từ 1835, bà
Récamier thường hay ốm đau; bà bị chứng đau dây thần kinh, nên hoàn
toàn không sử dụng được ngôn ngữ. Chateaubriand thì không giao thiệp
rộng rãi. Thỉnh thoảng Juliette mời bạn hữu tới. Từ 1834, ông đọc cho họ
nghe những đoạn trong Hồi ký di cảo. Nhưng ông hầu như không nhận một
