động năm 1823 cuộc chiến tranh Tây Ban Nha và ông lấy việc đó làm kiêu
hãnh. Ông phê phán nước Pháp “nằm ngủ” trong hòa bình; ông khuyến
khích Pháp gây với Anh một cuộc chiến tranh mà ông cho là sẽ dễ dàng
“nếu người ta không hốt hoảng lên vì một vài sự hy sinh cần thiết”. Tài
năng của ông vẫn nguyên vẹn: chưa bao giờ ông kể chuyện hay hơn lúc
này. Nhưng cuốn sách làm mọi người bất bình: cả những người Cộng hòa
lẫn và nhất là những người theo phái chính thống; những lời phê phán của
ông khiến hoàng gia tức giận và coi ông từ nay là một kẻ thù.
Thái độ thờ ơ thù hận của Chateaubriand đối với thế kỷ của ông ngày
càng nặng nề theo năm tháng. Ông viết thư cho Vinet: “Tôi không tin gì
nữa hết, dù là văn học, chính trị, danh vọng hay tình thương yêu của con
người. Tất cả đối với tôi đều là những ảo tưởng vô bổ nhất, thảm hại nhất”.
Ông luôn luôn than phiền, kêu la về những nỗi day dứt của quá khứ;
thường xuyên liên hệ tới cái chết sắp xảy đến, tới ngôi mộ của mình. Ông là
người bị tai họa đeo đuổi và chẳng bao lâu sẽ tắc thở, trái tim tan nát. Ông
nhắc đi nhắc lại. Không biết mệt mỏi thái độ chán ngấy đối với hiện tại và
tương lai.
Năm 1841, ông lại nhắc tới cái hư vô của tương lai: “Năm tháng chẳng
khác nào dãy núi Alpes: vừa vượt qua những ngọn thứ nhất đã sừng sững
những ngọn khác. Và than ôi! Những ngọn núi cao nhất và cuối cùng nhất
lại hoang vu, cằn cỗi nhất”.
Cũng như nhiều người già, ông dễ rơi lệ. Viết thư cho bà công tước de
Berry, ông nói đã “tiêu phí nước mắt một cách điên dại”; đến cạnh Charles
X, mắt ông ướt lệ vì xúc động. Người thợ cắt tóc cho ông nói: “Chuyện
chẳng ra gì cũng làm ông khóc”. Để chống lại tính hay xúc cảm ấy, ông tự
khép mình trong một cái vỏ bọc vô cảm; trái tim ông bao giờ cũng cứng
rắn; ông trở thành một con quỷ ích kỷ. Ông tỏ ra đáng ghét đối với bà
Récamier. Năm 1841, bà nói với Louménie: “Ông de Chateaubriand rất cao
thượng, rất tự ái, rất tinh tế: sẵn sàng chịu mọi hy sinh cho những người
ông yêu mến. Nhưng về tính nhạy cảm thực sự, thì không có lấy một mảy
may hình bóng. Ông ấy làm tôi đau khổ nhiều”.
