CHƯƠNG CHÍN
KẾT LUẬN
T
uổi già không phải là một kết cục tất yếu của cuộc sống con người.
Thậm chí, không giống như cơ thể, nó không đại diện cho cái mà Sartre gọi
là “sự tất yếu của tính ngẫu nhiên của chúng ta”. Nhiều loài vật chết −
giống như con phù du − sau khi sinh sản mà không trải qua một giai đoạn
thoái hóa. Tuy nhiên, có một chân lý thực nghiệm và phổ quát là bắt đầu từ
một số năm nhất định, cơ thể con người chịu một hiện tượng suy sụt. Quá
trình ấy không thể nào tránh khỏi. Sau một thời gian nhất định, nó kéo theo
một sự giảm sút hoạt động của cá nhân: rất thường xảy ra là hiện tượng
giảm sút năng lực trí tuệ và thay đổi thái độ đối với thế giới.
Tuổi già đôi khi được đề cao vì những lý do chính trị hay xã hội. Một
số người − chẳng hạn phụ nữ ở nước Trung Hoa cổ đại − có thể tìm thấy
trong tuổi già một chỗ ẩn náu chống lại cái khắc nghiệt của cuộc sống
người trưởng thành. Nhưng tuyệt đại đa số người ta đón nhận tuổi già trong
sầu não hay phản kháng. Nó khiến người ta kinh sợ, có khi hơn cả cái chết:
cuộc sống tan rã từ mảng này đến mảng khác, tựa một chiếc áo đan cũ kỹ,
chỉ dễ lại trong tay người già những mẩu len vô hình dạng. Và tồi tệ hơn
nữa, sự thờ ơ từng xâm chiếm họ phủ nhận mọi niềm tin và hoạt động của
họ: chẳng hạn, như khi ông de Charlus, chỉ bằng một cái chào, phá hủy sự
kiêu hãnh quý tộc vốn có của mình, hay khi Arina Pétrovna giải hòa với
người con trai vốn bị bà ghét bỏ. Làm việc cật lực để làm gì nếu người ta
thấy theo lối nói của Rousseau − là phí công vô ích, nếu người ta cho
những kết quả thu được không mảy may có giá trị? Thái độ ghét bỏ của
Michel-Ange đối với các “con rối” của ông thật xót xa; nếu theo chân ông
trong phần cuối cuộc đời, chúng ta sẽ cùng ông cảm nhận tính chất hão
huyền của những nỗ lực của ông. Nhưng sau khi ông mất, những giờ phút
chán nản này vẫn không thể làm gì nổi chống lại cái vĩ đại trong sự nghiệp
