của ông. Không phải tất cả mọi người già đều chịu “thúc thủ”. Trái lại,
nhiều người tỏ ra “bướng bỉnh”. Nhưng như vậy, thông thường họ trở thành
bức biếm họa của chính bản thân mình. Họ đeo đuổi ý muốn của mình bằng
một thứ sức mạnh trơ ì, phi lý, hay thậm chí chống lại mới lý lẽ. Họ bắt đầu
muốn nhằm một mục đích. Giờ đây, họ muốn, vì trước kia đã từng muốn.
Nói chung, đối với họ, những thói quen và sự xơ cứng thay thế cho sáng
tạo. Không phải không có phần chân lý trong câu nói này của Faguet
“Tuổi già là một tấn hài kịch thường xuyên do một con người đóng để gây
ảo ảnh cho người khác và cho bản thân mình; nó mang tính hài, chủ yếu vì
người đó đóng vụng”.
Đạo lý khuyên người ta chấp nhận những tai họa mà khoa học và kỹ
thuật không thể tiêu diệt được: đau đớn, bệnh tật, tuổi già. Theo đạo lý này,
dũng cảm chịu đựng cái trạng thái làm chúng ta giảm sút ấy, là một cách để
nâng cao mình lên. Không có những dự kiến nào khác, người già có thể dấn
thân vào dự kiến này. Nhưng như thế chỉ là một cách chơi chữ mà thôi. Các
dự kiến chỉ liên quan tới hoạt động của chúng ta. Còn chịu đựng tuổi tác
không phải là một hoạt động. Lớn lên, trưởng thành, già lão, chết: thời gian
trôi qua là một tất yếu.
Muốn cho tuổi già không phải là một sự nhại lại vô nghĩa kiếp sống
trước kia của chúng ta, chỉ có một giải pháp duy nhất là tiếp tục theo đuổi
những mục đích mang lại cho cuộc sống một ý nghĩa: tận tâm với con
người, với tập thể, với sự nghiệp, hoạt động xã hội hay chính trị, trí lực,
hay sáng tạo. Trái ngược với lời khuyên của các nhà đạo đức học, người ta
nên ước mong sao cho trong tuổi già vẫn giữ được những niềm say mê
mạnh mẽ khiến chúng ta không phải quay lại chính bản thân mình. Cuộc
sống vẫn có giá trị chừng nào chúng ta coi trọng cuộc sống người khác, qua
tình yêu, tình bạn, sự phẫn nộ, lòng trắc ẩn. Như vậy vẫn tồn tại lý do hành
động hay phát ngôn. Người ta thường được khuyên “chuẩn bị” tuổi già.
Nhưng nếu vấn đề chỉ là để dành tiền bạc, chọn nơi nghỉ hưu, sắp xếp
những trò giải trí, thì lúc lâm cuộc, người ta chẳng tiến bước được gì hết.
Tốt hơn là không nên quá nghĩ tới những thứ đó, mà nên sống một cuộc
