luyến tiếc nhớ lại chú bé mà ông vốn là chú bé ấy thuở trước, và đối với
ông, vũ trụ của chú bé hiện thực hơn thế giới ngày nay. Trong, một tập
lôcnốt gần đây, ông viết: “Dù không quay trở lại thuở ấu thơ, người già vẫn
quay lại những điều bí ẩn thuở ấy, và sung sướng thầm thì hai tiếng mẹ ơi!”
Lòng ưa thích đặc biệt những ngày thuở xưa ấy là một nét người ta gặp ở
phần lớn người già, và thông thường, chính qua đấy, tuổi tác của họ thể
hiện rõ rệt hơn hết. Giải thích thế nào lòng ưa thích này? Và trong chừng
mực nào người già có thể “tìm thấy lại thời gian đã mất?”.
Sartre nhận xét: “Chính tương lai quyết định quá khứ có sống động
hay không”. Người có dự kiến tiến lên thoát ra khỏi quá khứ của mình; họ
xác định cái tôi cũ của mình là cái tôi mà họ không còn là cái tôi ấy nữa và
không quan tâm tới nó. Trái lại, dự kiến của một số người “cho-mình”
(pour-soi) bao hàm sự khước từ thời gian và một tinh thần đoàn kết chặt
chẽ với quá khứ. Phần lớn người già nằm trong trường hợp này; họ khước
từ thời gian vì không muốn suy sút; họ xác định cái tôi ngày trước là cái tôi
hiện tại của mình: họ khẳng định tinh thần đoàn kết với tuổi thanh xuân của
họ. Dù họ có vượt qua cơn khủng hoảng đồng nhất hóa (crise
d’identification) và chấp nhận một hình ảnh mới về chính bản thân mình −
người bà nội chất phác, ông già hưu trí, nhà văn già − mỗi người vẫn đinh
ninh mình vẫn nguyên vẹn như xưa: trong lúc gợi lại ký ức, họ biện minh
cho niềm tin này. Chống lại những sự suy sụt của sự già lão, họ viện cớ một
bản chất bất di bất dịch, và họ tự nhắc đi nhắc lại với mình một cách không
biết mệt mỏi cái con người mà họ vốn là con người ấy và vẫn tồn tại trong
con người họ. Thỉnh thoảng, họ thích tự nhận ra mình trong anh chàng nhân
vật nịnh bợ mình hơn bao giờ hết: họ mãi mãi là người cựu chiến binh,
người phụ nữ được ưu ái, người mẹ tuyệt diệu. Hoặc họ tái hiện vẻ tươi mát
của buổi thiếu thời. Cũng như Mauriac, họ thích quay lại thời kỳ thế giới
mang gương mặt thật đối với họ, thời kỳ hình thành con người họ ngày
hôm nay: thời kỳ trẻ thơ. Suốt đời họ − lúc tuổi 30 tuổi 50 − họ vẫn tiếp tục
là đứa trẻ trong lúc lại không phải là nó. Lúc họ gặp lại đứa trẻ ấy và lẫn
làm một với nó, thì tuổi họ là 30, 50 cũng như 80: họ thoát ra khỏi tuổi tác.
