ontologique) chờ đợi cái Cho-ta (le Pour-soi) ở mỗi ngả đường dẫn tới
tương lai. Thậm chí, dù hiện tại có đồng nhất một cách nghiêm ngặt, về nội
dung, với tương lai mà tôi hướng tới vượt qua thực thể, thì cũng vẫn không
phải cái hiện tại ấy mà tôi hướng tới, vì tôi hướng tới tương lai với tư cách
tương lai, tức là với tư cách điểm bắt gặp thực thể tôi”. Chính vì vậy, tôi đã
có thể viết, mà không có gì mâu thuẫn, trong Ký ức một cô gái nền nếp:
“Không một cuộc đời nào, không một khoảnh khắc nào của cuộc sống có
thể giữ những lời hứa làm xao động con tim mình”; trong một tác phẩm
khác, tôi lại viết: “Những lời hứa đã được giữ trọn”, trong lúc tôi kết luận:
“Mình đã bị lường gạt”. Hiện tại, dù phù hợp với mong chờ của mình, cũng
không thể mang tới cho tôi những gì tôi mong đợi: sự sung mãn của con
người mà cuộc sống kỳ vọng một cách vô vọng. Không có cái Cho-ta. Và
không một ai có thể nói “Tôi có một cuộc đời tốt đẹp”, vì người ta đâu có
một cuộc đời. Tôi không hề nghĩ rằng vinh quang là “đám tang rực rỡ vì
hạnh phúc”; thực ra, nó không là gì hết, nếu không phải là một ảo ảnh
thoáng qua trước mắt những người khác. Buổi tối ngày tổ chức lễ kỷ niệm
hết sức tưng bừng 80 năm ngày sinh của ông, Tolstoï khi lên giường nằm
bảo bà con gái: “Bố cảm thấy tâm hồn nặng nề”. Andersen rơi lệ khi được
thành phố quê hương hoan hô. Ông bảo: “Giá song thân mình biết thì các
cụ sung sướng biết chừng nào!”. Đối với họ, niềm vinh quang của ông chắc
hẳn là một hiện thực; và chắc hẳn ông sẽ thấy niềm vinh quang ấy trong
ánh mắt họ.
Dĩ nhiên, có thể một con người quay về quá khứ mình một cách kiêu
hãnh: nhất là nếu hiện tại họ đang sống và tương lai họ dự cảm làm họ thất
vọng. Thế là họ bám chặt lấy các kỷ niệm, coi đó là một thứ bảo vệ mình,
thậm chí là một vũ khí. Những hiện tượng kiêu hãnh bột phát từng cơn này
không bao hàm một sự hưởng thụ trọn vẹn những gì đã trải qua.
Thực ra, chính quá khứ ràng buộc chúng ta. Chúng ta biết quá khứ ấy
thông qua những gì nó đã tác động tới mình. Một người bất mãn về hoàn
cảnh chỉ tìm thấy trong đó một món ăn cho sự xót xa của mình, đời mình,
một lý do thêm nữa để đau buồn về hiện tại. Lúc 62 tuổi, trong một bức thư
