không đủ để thỏa mãn cá nhân đang trên đường suy tàn hay sao? Đó là điều
người ta tưởng tượng khi còn trẻ. Ở tuổi 20, tôi cho cuộc đời vững chãi như
một sự vật, tuy thấm nhuần một ý thức. Nếu nhác thấy một khoảng cách
giữa một người và tiểu sử của người đó, thì tôi phẫn nộ: tôi nghĩ nếu biết
mình là ai, thì ắt hẳn Baudelaire không phải khổ về thái độ không thông
cảm của những đứa ngu xuẩn. Mãi lâu về sau, khi Sartre bắt đầu suy nghĩ
về những điều ông viết ở phần cuối tác phẩm Từ ngữ, những lời lẽ chán nản
của ông làm tôi bực bội. Tôi những muốn ông hoan hỷ vì chính ông là
Sartre. Sai lầm biết chừng nào! Đối với bản thân ông, ông không phải là
ông. Thậm chí, theo lối nói của Cocteau, chỉ có từng lúc “Victor Hugo mới
nhận ra mình là Victor Hugo”. Cái công thức này mới hay ho làm sao: nó
chỉ ra rằng người ta có thể vui đùa với hình ảnh của chính mình, nhưng lẫn
lộn làm một với nó thì không. Một sự hiểu lầm lớn chia rẽ những người
nhìn từ bề ngoài một kẻ “hãnh tiến”, trong sự sung mãn bề ngoài của con
người anh-ta-đối-với-người-khác, và trong kinh nghiệm sống của chính bản
thân anh ta. Sau khi Aragon, trong một trong những bài thơ cuối đời, lập
nên một thứ bản nhận xét về thất bại trong đời mình, có những nhà phê
bình lên án ông “thói đỏm dáng”; họ khẳng định: “Ông đã thành công và
ông biết điều ấy”; trong lúc ấy, ông nói tới sự thất bại của mọi thành tựu.
Vigny cho rằng một cuộc sống đẹp là ý tưởng của tuổi thanh xuân được
thực hiện trong tuổi tráng niên. Cứ cho như vậy! Nhưng có một khoảng
cách vô tận giữa giấc mơ trong mơ ước và giấc mơ trở thành hiện thực.
Mallarmé nói chí lý như vậy khi ông liên hệ tới:
“... Chút hương thoang thoảng ưu tư ấy
Dù không chút tiếc thương
Không hề thất vọng,
Vẫn vấn vương trong lòng sau khi tan mộng”.
Sartre giải thích sự khập khiễng ấy trong Tồn tại và Hư vô: “Tương lai
không chịu để cho mình bị bắt gặp, nó trượt qua quá khứ với tư cách một
tương lai đã qua... Từ đây, nảy sinh sự thất vọng bản thể luận (déception
